Οι εταιρείες εκμετάλλευσης ακινήτων δράττονται των επενδυτικών ευκαιριών που ανοίγονται στην αγορά ακολουθώντας την αναπτυξιακή τάση που καταγράφει η αγορά ακινήτων και ο κατασκευαστικός κλάδος. Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, ο δείκτης τιμών οικιστικών ακινήτων αυξήθηκε κατά 13,8% το 2023 και κατά 10,4% σε ετήσια βάση στο πρώτο τρίμηνο του 2024. Παράλληλα, οι τιμές των γραφείων και των καταστημάτων λιανικής αυξήθηκαν κατά 5,9% και 6,9% αντίστοιχα, το 2023. Οι δείκτες των εμπορικών ακινήτων αυξήθηκαν κατά περίπου 33% συνολικά, σε σχέση με τις χαμηλές τιμές που κατέγραψαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Η άνοδος των αξιών των ακινήτων στη χώρα είναι εύλογο να ασκεί αυξητική επίδραση στην κατασκευαστική επενδυτική πρωτοβουλία, όπως αντανακλάται σε διάφορους δείκτες οικονομικής συγκυρίας, όπως η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα, η οποία έχει σχεδόν διπλασιαστεί σε όρους επιφάνειας (+79%) και αυξάνεται με μέσο ετήσιο ρυθμό 15% σε όρους όγκου (μ3) από το 2018 και μετά. Επιπλέον, οι επενδύσεις σε κατασκευές ακολουθούν έντονα ανοδική πορεία από το 2020, έχοντας αξιοσημείωτη συμβολή στην άνοδο του συνόλου των επενδύσεων.
Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ καταγράφεται η μεγάλη ανάπτυξη που έχει σημειώσει ο κλάδος των κατασκευών, με αύξηση του αντικειμένου κατά 84% από το 2017 μέχρι σήμερα. Όπως εκτιμά το ΙΟΒΕ, τα έργα στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) και οι πόροι του ΕΣΠΑ 2021 - 2027 σε συνδυασμό με τις ιδιωτικές επενδύσεις (περιλαμβάνοντας τις επενδύσεις σε κατοικίες) θα κινητοποιήσουν κατά την περίοδο 2024 - 2026 συνολικά πόρους άνω των 52 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανόμενης και της τραπεζικής χρηματοδότησης. Έτσι οι επενδύσεις σε κατασκευές, κυρίως στις υποδομές, εκτιμάται ότι θα ενισχύσουν σημαντικά το μερίδιό τους στο ΑΕΠ την περίοδο 2024 - 2026. Η αξία παραγωγής του κλάδου των κατασκευών εκτιμάται ότι έφτασε το 2023 τα 12,8 δισ. ευρώ, επίπεδο υψηλότερο κατά 84% συγκριτικά με το 2017.
Στον κλάδο απασχολούνταν συνολικά 197 χιλιάδες εργαζόμενοι το 2022, αριθμός που παρουσιάζει σχετική στασιμότητα, με τάση ελαφριάς ανόδου τα τελευταία χρόνια. Στις δραστηριότητες αρχιτεκτόνων και μηχανικών απασχολούνταν 74 χιλιάδες άτομα το 2022, χωρίς αξιοσημείωτη μεταβολή από το 2017.
Οι επενδύσεις σε κατασκευές αντιπροσώπευαν το 4,8% του ΑΕΠ το 2022, έναντι 14,7% το 2007, ενώ η απόκλιση για το 2022 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ε.Ε. υπερβαίνει τις έξι ποσοστιαίες μονάδες.
Ιδιαίτερα ενισχυμένη την τελευταία διετία είναι και η αγορά κατασκευής δημοσίων έργων, με αύξηση τόσο του πλήθους των δημοπρασιών, όσο και του συνολικού προϋπολογισμού των δημόσιων έργων και αποκλιμάκωση του μέσου ποσοστού εκπτώσεων.
Το ανεκτέλεστο υπόλοιπο των μεγαλύτερων εταιρειών του κλάδου ανήλθε το 2023 (στοιχεία μέχρι το εννεάμηνο του έτους) σε 15,35 δισ. ευρώ, σημαντικά αυξημένο κατά 63% έναντι του προηγούμενου έτους και περίπου τριπλάσιο συγκριτικά με τον μέσο όρο της περιόδου 2018 - 2020.
Vouliagmenis Mall, Lamda Development
Lamda Development
Στο Ελληνικό, από τα 2,1 δισ. επενδύσεων που θα υλοποιηθούν έως το 2027, τα 825 εκατ. ευρώ αφορούν τα δύο εμπορικά κέντρα Riviera Galleria και Vouliagmenis Mall και τον πύργο κατοικιών Riviera Tower που κατασκευάζονται από την Lamda Development.
Η Riviera Galleria έχει συνολική επιφάνεια δόμησης περίπου 23.000 τ.μ. και θα περιλαμβάνει εκατό καταστήματα, ενώ ήδη υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση για μισθώσεις στο 190%. Ήδη έχουν υπογραφεί/συμφωνηθεί προκαταρκτικοί όροι (HoT) για το 30% της μικτής εκμισθώσιμης επιφάνειας (GLA), με προοπτική το αντίστοιχο ποσοστό να αυξηθεί στο 50% έως το τέλος του 2023. Η εκτίμηση των EBITDA τον πρώτο χρόνο λειτουργίας εκτιμάται στα 17 εκατ. ευρώ. Ο νέος εμπορικός προορισμός, που αναπτύσσεται εντός του έργου του Ελληνικού, θα προσφέρει μια πλούσια εμπειρία αγορών, καθώς και εξαιρετικές επιλογές υψηλής γαστρονομίας και ψυχαγωγίας, που θα προσελκύουν επισκέπτες από όλο τον κόσμο.
Η ΜΕΤΚΑ ΑΤΕ θα αναλάβει την κατασκευή της Riviera Galleria, η οποία αποτελείται από τρία διώροφα κτίρια, τα οποία συνθέτουν ένα κτιριακό συγκρότημα εμπορικών καταστημάτων, καταστημάτων παροχής υπηρεσιών και χώρων αναψυχής, ενώ διαθέτει υπόγειους χώρους βοηθητικών χρήσεων, περιβάλλοντα χώρο, καθώς και υπαίθριες θέσεις στάθμευσης. Η διάρκεια της κατασκευής εκτιμάται σε είκοσι έξι μήνες.
Το καινούριο εμπορικό κέντρο του Ελληνικού, Vouliagmenis Mall, που θα αποτελέσει και το μεγαλύτερο στην Ελλάδα, καθώς είναι 50% μεγαλύτερο του The Mall Athens στο Μαρούσι με διακόσια ογδόντα καταστήματα σε 90.000 τ.μ., οι προκαταρκτικές εργασίες εκκίνησαν μέσα στο καλοκαίρι με «εξαιρετική» πρόοδο στις μισθώσεις και προοπτική ολοκλήρωσης το 2027. Ο πρώτος χρόνος λειτουργίας του Vouliagmenis Mall αναμένεται να αποδώσει 55 εκατ. ευρώ ΕΒΙΤDA στον όμιλο. Για το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της χώρας Vouliagmenis Mall έχουν ήδη υπογραφεί/συμφωνηθεί προκαταρκτικοί όροι Heads of Terms (HoT) για το 53% της μικτής εκμισθώσιμης επιφάνειας (GLA), ποσοστό που θα ανέβει στο 70% έως το τέλος του τρέχοντος έτους.
Η θεμελίωση του Riviera Tower ολοκληρώθηκε τον περασμένο Οκτώβριο με τη σκυροδέτηση, τη μεγαλύτερη συνεχή, με διάρκεια σαράντα ωρών, που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα, ακολουθώντας τα πρότυπα μελετών και κατασκευών των ψηλότερων και πιο εντυπωσιακών κτιρίων στον κόσμο, όπως των Petronas Towers και Burj Khalifa. Η σχεδίαση του Riviera Tower, ύψους 200 μέτρων και 50 ορόφων, έχει γίνει από το διεθνώς φημισμένο αρχιτεκτονικό γραφείο Foster+Partners και η κατασκευή του έχει ανατεθεί στην κοινοπραξία Bouygues Bâtiment International και Intrakat. Οι εργασίες στον Riviera Tower συνεχίστηκαν με τη σκυροδέτηση των υπογείων που ολοκληρώθηκαν, ενώ σε εξέλιξη είναι οι εργασίες κατασκευής του ισογείου. Ο Riviera Tower θα ολοκληρωθεί εντός του πρώτου τριμήνου 2026, σύμφωνα με τη Lamda Development. Ήδη, οι προπωλήσεις οικοπέδων και κατοικιών στο Riviera Tower και τριώροφων κατοικιών απέφεραν στην Lamda Development μικτά έσοδα 600 εκατ. ευρώ το 2023. Επίσης, η Lamda προέβλεψε ότι τη δεκαετία 2027 - 2037 από την πώληση κατοικιών θα εισπραχθούν επιπλέον 9,5 δισ.ευρώ με μικτό κέρδος 3,3 δισ. ευρώ.
The Grid, Noval Property
Noval Property
Τρία έργα «νέας γενιάς» που φέρουν την υπογραφή της Noval Property υλοποιούνται ήδη στο Μαρούσι.
Το πρώτο, και ίσως, πιο εμβληματικό, αφορά το νέο και πρωτοποριακό συγκρότημα βιοκλιματικών γραφείων, the Grid, που αναπτύσσει η Noval Property μέσω της σύμπραξής της με τη Brook Lane Capital στο πρώην ακίνητο της Kodak. Πρόκειται για επένδυση της τάξεως των 96,5 εκατ. ευρώ. Το συγκρότημα γραφείων έχει ξεκινήσει να κατασκευάζεται σε ένα οικόπεδο 16 στρεμμάτων, υιοθετώντας τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Στο έργο αυτό ενσωματώνονται όλα τα νέα πρότυπα και οι τάσεις που έχουν διαμορφωθεί στον τομέα της κατασκευής επαγγελματικών χώρων, ενώ στοχεύει σε πιστοποίηση LEED Platinum.
Ένα, ακόμα, από τα σημαντικότερα υπό εξέλιξη έργα ως προς το περιβαλλοντικό του αποτύπωμα αφορά το κτίριο που ανακατασκευάζει η Noval Property επί της Λεωφόρου Κηφισίας στο Μαρούσι. Οι εργασίες έχουν ήδη ξεκινήσει και με την ολοκλήρωσή του θα μετατραπεί σε ένα πρωτοποριακό κτίριο γραφείων με το χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα κατά τη λειτουργία του στην Ελλάδα.
Η τρίτη ανάπτυξη της εταιρείας στην περιοχή του Αμαρουσίου αφορά ένα νέο κτίριο γραφείων 20.175 τ.μ. σε ιδιόκτητη έκταση στην οδό Χειμάρρας 16. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή αρχιτεκτονική σύνθεση που αποτελείται από δύο κτίρια συνδεδεμένα μεταξύ τους σε γραμμική ακολουθία και άφθονους χώρους πρασίνου. Σημαντικό χαρακτηριστικό που αναμένεται να αλλάξει και να διευκολύνει την καθημερινότητα των ανθρώπων είναι η πρόβλεψη μεγάλου αριθμού θέσεων στάθμευσης. Πρόκειται για επένδυση ύψους 22 εκατ. ευρώ.
Albatros, Trastor
Trastor
Εν τω μεταξύ σε εξέλιξη βρίσκεται και η κατασκευή του νέου «πράσινου» κτιρίου γραφείων της Trastor στην ευρύτερη περιοχή.
Ειδικότερα, επί της οδού Χειμάρρας 9, στη συμβολή με την Αμαρουσίου - Χαλανδρίου, η ΑΕΕΑΠ αναπτύσσει αυτοτελές πενταόροφο κτίριο γραφείων (Albatros), επιφάνειας περίπου 5.000 τ.μ. όσον αφορά στους γραφειακούς χώρους με 3 υπόγεια και 88 θέσεις στάθμευσης.
Τo ύψος της επένδυσης είναι της τάξης των 18 εκατ. ευρώ, ενώ το κτιριακό συγκρότημα θα είναι έτοιμο προς λειτουργία στο πρώτο τρίμηνο του 2025.
Στις αρχές του επόμενου έτους αναμένεται να ολοκληρωθεί και το κτίριο ακινήτων της Trastor, Kouros, στη συμβολή των οδών Σωρού 16 και Αμαρουσίου Χαλανδρίου, το οποίο κατασκευάζεται σε επιφάνεια 6.507 τ.μ.. Η συνολική του επιφάνεια του κτιρίου γραφείων θα ανέλθει στα 16.881 τ.μ.
Logistic hub στο Ασπρόπυργο, Prodea Investments
Prodea Investments
Η Prodea Investmenrs έχει δρομολογήσει έως το 2027 επενδύσεις σε δέκα επτά ακίνητα, συνολικής έκτασης 257.000 τ.μ και αφορούν σε γραφεία, ξενοδοχεία, logistics και κατοικίες. Το ύψος των επενδύσεων θα ανέλθει στα 518 εκατ. ευρώ με την αξία τους κατά την ολοκλήρωση να ξεπερνά τα 650 εκατ. ευρώ. Από το επενδυτικό πρόγραμμα ξεχωρίζουν δύο projects. Η ανάπλαση στην Κηφισίας 77 (πρώην Αηδονάκια) και η δημιουργία logistic hub στον Ασπρόπυργο με εμβαδό 110.000 τ.μ. Τα δύο projects θα κοστίσουν από 60 εκατ. ευρώ, έκαστο.
Η Prodea έχει υπό διαχείριση 338 ακίνητα, αξίας 3 δισ. ευρώ, ενώ η καθαρή αξία του χαρτοφυλακίου ανέρχεται στα 1,5 δισ. ευρώ. Τα έσοδα από τα ενοίκια το 2023 ανήλθαν στα 146 εκατ. ευρώ με ετήσια απόδοση 6,4% και τα ετήσια EBITDA στα 230 εκατ. ευρώ, στα οποία περιλαμβάνονται και τα έσοδα από τις πωλήσεις ακινήτων. Ο καθαρός δανεισμός ανέρχεται στα 1,2 δισ. και η σχέση καθαρού δανεισμού προς αξία ακινήτων βρίσκεται στο 40%.
Πρώην Κτήματα Καμπά στην Κάντζα, Reds
REDS
Σημαντικό επενδυτικό πρόγραμμα έχει εκπονήσει και η REDS του ομίλου Ελλάκτωρ. Αυτό το διάστημα ολοκληρώνεται η επικαιροποίηση του επιχειρηματικού σχεδίου για την έναρξη του έργου ανάπτυξης των πρώην Κτημάτων Καμπά στην Κάντζα, με την έκδοση των οικοδομικών αδειών να προσδιορίζεται στα τέλη του 2024. Το έργο περιλαμβάνει την κατασκευή 50.000 τ.μ. πράσινων κτιρίων γραφείων, 25.000 τ.μ. χώρων πολιτισμού και 16.500 τ.μ. εμπορικών χώρων και καταστημάτων εστίασης, ενώ εκτιμάται ότι ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται κοντά στα 200 εκατ. ευρώ.
Στην Κρήτη, προβλέπεται να γίνει ένα ακόμη «μικρό» Ελληνικό. Συγκεκριμένα, η Reds θα προχωρήσει στην ανάπτυξη ενός συγκροτήματος μεικτής χρήσης και επιφάνειας 59.000 τ.μ. Θα αφορά ένα σύνθετο τουριστικό κατάλυμα, που θα περιλαμβάνει καζίνο, εμπορικά κέντρα, μαρίνα κι ένα συνεδριακό και εκθεσιακό κέντρο. Το ύψος της επένδυσης εκτιμάται στα 150 εκατ. ευρώ. Υπενθυμίζεται ότι η επένδυση λαμβάνει χώρα στην πρώην αμερικανική βάση, η οποία είναι συνολικά 752 στρέμματα, από τα οποία στα 345 θα γίνει η επένδυση. Στα υπόλοιπα υπάρχουν τα σπίτια των αεροπόρων, το Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Κρήτης, το ενυδρείο του νησιού, το Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών και το Δημαρχείο.
Η Reds προχωρά και την ανάπλαση της Μαρίνας Αλίμου, όπου πλέον κατέχει και τη σύμβαση παραχώρησης της, η οποία μεταβιβάστηκε από την Άκτωρ Παραχωρήσεις Α.Ε. Το σχέδιο ανάπτυξης της μαρίνας αναφέρει πως στον χώρο δίπλα από την παραλία Έδεμ, που αποτελεί το δυτικό άκρο της μαρίνας, θα κατασκευαστεί ξενοδοχείο σύγχρονων προδιαγραφών. Αντίθετα, στην ανατολική πλευρά της μαρίνας, δίπλα από το παράκτιο πάρκο Αλίμου, θα λειτουργήσει ο Ναυτικός Όμιλος. Όσον αφορά στο κολυμβητήριο, αυτό θα συνεχίσει τη λειτουργία του ανεμπόδιστα, χωρίς να επηρεαστεί η χρήση του, και θα αποτελέσει μέρος του συκροτήματος. Γραφειακοί χώροι, καταστήματα και χώροι αναψυχής θα φιλοξενούνται κατά μήκος της Λεωφόρου Ποσειδώνος και για τη δημιουργία χώρων εστίασης επιλέχθηκε η κεντρική προβλήτα.
PwC, Dimand
Dimand
Τρία νέα έργα της τάξεως των 270 εκατ. ευρώ αναμένεται να ξεκινήσει να υλοποιεί τους αμέσως προσεχείς μήνες η Dimand Real Estate. Ο λόγος για την ανάπλαση του ακινήτου 80 στρεμμάτων της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας, στον Βοτανικό, όπου θα δημιουργηθούν σύγχρονοι γραφειακοί χώροι της τάξεως των 65.000 τ.μ. (120 εκατ. ευρώ), την ανακατασκευή του «Μινιόν» (25 εκατ. ευρώ), μέσω της μετατροπής του σε ένα κτίριο μικτής χρήσης (γραφεία, καταστήματα, εστίαση και ίσως κατοικίες) και την ανάπλαση του πρώην ακινήτου της Βαλκάν Εξπόρτ στην Θεσσαλονίκη.
Εκεί, θα δημιουργηθεί ένα εμπορευματικό κέντρο logistics συνολικής επιφάνειας 120.000 τ.μ., με το συνολικό ύψος της επένδυσης να υπολογίζεται σε 160 εκατ. ευρώ.
Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκεται αυτή την περίοδο και το project ανέγερσης των γραφείων με μισθώτρια την PwC στη λεωφόρο Κηφισίας 65, στο ύψος του Παράδεισου Αμαρουσίου, το οποίο κατασκευάζει η Τέρνα.
Στο διαμπερές οικόπεδο των περίπου 11 στρεμμάτων, στην πρώην καλτσοποιία Berkshire, η Dimand Real Estate έχει την ευθύνη ανάπτυξης του έργου που περιλαμβάνει την ανέγερση βιοκλιματικού κτιρίου συνολικής επιφάνειας 22.550 τ.μ. με ανοιχτούς χώρους και ερευνητικό campus για της ανάγκες τις μισθώτριας. Το επενδυτικό αυτό ακίνητο με πιστοποίηση LEED Gold και WELL έχει προπωληθεί στην Eurobank (προσύμφωνο για 75 εκατ. ευρώ), με το deal να ολοκληρώνεται εφέτος, όταν και το κτίριο θα παραδοθεί στην PwC, η οποία θα μισθώσει το κτίριο για περίοδο 10 ετών, με δικαίωμα ανανέωσης επιπλέον 10 ετών, αντί 26 ευρώ ανά τ.μ.
H στρατηγική συνεργασία που υπογράφηκε πρόσφατα μεταξύ της Dimand και της Τράπεζας Πειραιώς θα δρομολογήσει επενδύσεις 500 εκατ. ευρώ σε βάθος εξαετίας. Μια συνεργασία που αφορά στη χρηματοδότηση εκ μέρους της Πειραιώς των δανειακών κεφαλαίων που θα απαιτηθούν για την ανάπλαση του παλαιού εργοστασίου της ΦΙΞ στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Αφορά σε επένδυση ύψους 160 εκατ. ευρώ για τη δημιουργία 50.000 τ.μ. ακινήτων διαφόρων τύπων (κατοικίες, χώροι πολιτισμού, εμπορικά καταστήματα), την οποία η Dimand θα υποστηρίξει ασφαλώς και με ίδια κεφάλαια (30% της συνολικής επένδυσης). Η έναρξη εργασιών στο ακίνητο αναμένονται στο α’ τρίμηνο του 2025 και έχει ορίζοντα ολοκλήρωσης την προσεχή τετραετία.
Το δεύτερο project αφορά στην ανακατασκευή ακινήτου επί της οδού Κοραή 4, το οποίο η Dimand απέκτησε προσφάτως από την Εθνική Ασφαλιστική (κατά πληροφορίες, έναντι 20 εκατ. ευρώ) και το οποίο θα ανακατασκευάσει πλήρως σε κτίριο Leed Gold και εν συνεχεία θα αποκτηθεί από την Πειραιώς για τη στέγαση κεντρικών της υπηρεσιών. Η επένδυση ανακατασκευής υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει τα 25 εκατ. ευρώ. Το συνολικό εμβαδό του κτιρίου αγγίζει τις 15.000 τ.μ., από τα οποία άνω των 9.000 τ.μ. θα διατεθούν για την εγκατάσταση γραφείων της Τράπεζας. Επιπλέον, 3.000 τ.μ. θα διατεθούν σε καταστήματα λιανικού εμπορίου και εστίασης στη στοά «Κοραή». O ορίζοντας ολοκλήρωσης του έργου και παράδοσης των γραφείων είναι ο Σεπτέμβριος του 2026. Το μεγαλύτερο project στο πλαίσιο της στρατηγικής συνεργασίας των δύο πλευρών αφορά στην ανάπλαση του ακινήτου που ελέγχει πλειοψηφικά η Πειραιώς μέσω της Strix στο Λαύριο.
Εκεί, σχεδιάζεται ένα μικτό συγκρότημα κατοικιών, τουριστικών εγκαταστάσεων και εμπορικών χρήσεων συνολικής ανωδομής 60.000 τ.μ. σε οικόπεδο 100 στρεμμάτων. Ο προϋπολογισμός του δεν έχει ασφαλώς επιβεβαιωθεί, ωστόσο σε αδρές γραμμές θα ξεπεράσει τα 250 εκατ. ευρώ.
Η Dimand στην παρούσα φάση έχει αναλάβει τη μελέτη, αδειοδοτική ωρίμανση και την έκδοση οικοδομικών αδειών για το εν λόγω project, ενώ επιδιώκει, σε δεύτερο χρόνο, μετοχική συμμετοχή στη διαχειρίστρια εταιρεία Strix, στην οποία σήμερα μέτοχοι μειοψηφίας είναι επίσης η Κέκροψ.
