Ο απρόκλητος πόλεμος του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία και η παγκόσμια απάντηση που θα προκύψει θα φέρει πίσω την οικονομία της Ρωσίας κατά τουλάχιστον 30 χρόνια - κοντά στην παλιά εποχή της Σοβιετικής Ένωσης - και θα μειώσει το βιοτικό της επίπεδο για τουλάχιστον τα επόμενα πέντε χρόνια, σύμφωνα με οικονομολόγους, επενδυτές και διπλωμάτες .
Οι σαρωτικές κυρώσεις της Δύσης έχουν σχεδιαστεί για να προκαλέσουν τον μέγιστο πόνο στην οικονομία της χώρας, εκδιώκοντάς την από τις παγκόσμιες αγορές και δεσμεύοντας περιουσιακά στοιχεία σε όλο τον κόσμο. Από τη στιγμή που τέθηκαν σε ισχύ πριν από τρεις εβδομάδες, οι κυρώσεις άνοιξαν ένα νέο κεφάλαιο στην οικονομική ιστορία της Ρωσίας.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα και το νόμισμά της καταρρέουν σε πολλαπλά μέτωπα, αναγκάζοντας το Κρεμλίνο να κλείσει το χρηματιστήριο και να στηρίξει τεχνητά το ρούβλι εντός των συνόρων του.
Σχεδόν εν μία νυκτί, η 40χρονη προσπάθεια της χώρας να οικοδομήσει μια ευημερούσα οικονομία βασισμένη στην αγορά που ξεκίνησε υπό τον πρώην ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ απέτυχε - ένα ακόμη θύμα στη βάναυση εισβολή του Προέδρου Πούτιν στην Ουκρανία.
Ορόσημα οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1980 έδωσαν στη Σοβιετική Ένωση την πρώτη της γεύση από αμερικανικά προϊόντα. Όμως, οι δεκαετίες εργασίας για την ενσωμάτωση της οικονομίας στην Ευρώπη τελείωσαν τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς οι εταιρείες blue chip εγκατέλειψαν τη ρωσική αγορά και οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση κινήθηκαν για να περιορίσουν το εμπόριο και τον τουρισμό με τη Ρωσία.
Ιδίως δύο κυρώσεις προκάλεσαν σημαντικές επιπτώσεις. Η πρώτη απέβαλε τις μεγαλύτερες τράπεζες της Ρωσίας από το παγκόσμιο δίκτυο πληρωμών που είναι γνωστό ως SWIFT, καθιστώντας πολύ δύσκολη γι' αυτές τη διεκπεραίωση συναλλαγών στο εξωτερικό.
Το δεύτερο μέτρο πάγωσε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ που διατηρούσε σε αποθεματικό η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας. Χωρίς αποθεματικά κεφάλαια για να στηρίξει το ρούβλι, το Κρεμλίνο μπορεί να κάνει πολύ λίγα για να αποτρέψει την κατάρρευση της αξίας του.
Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρετανία σταματούν επίσης τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει ελέγχους στις εξαγωγές σε εξοπλισμό υψηλής τεχνολογίας και είδη πολυτελείας και ένας αυξανόμενος κατάλογος χωρών έχει απαγορεύσει τα ρωσικά πλοία από τα λιμάνια τους.
"Το πρόβλημα που υφίσταται τώρα είναι ότι βρισκόμαστε βασικά σε ένα σπιράλ όπου δεν ξέρουμε πόσες απραγματοποίητες απώλειες απομένουν να συνειδητοποιήσουμε", δήλωσε ο Μαξιμίλιαν Χες (Maximillian Hess), συνεργάτης της Κεντρικής Ασίας στο πρόγραμμα Eurasia στο μη κερδοσκοπικό Ινστιτούτο Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής. «Έτσι, δεν μπορούμε ακόμα να αποκλείσουμε ότι το ρούβλι θα μπορούσε να καταρρεύσει», τόνισε.
Καταστρέφονται δεκαετίες ανάπτυξης
Ήδη, η χιονοστιβάδα οικονομικής κρίσης στη Ρωσία απειλεί να εξαλείψει οικονομικά κέρδη δεκαετιών από απλούς πολίτες.
Τον περασμένο μήνα, το ρούβλι έχασε το 40% της αξίας του έναντι του δολαρίου, καθιστώντας το νόμισμα ουσιαστικά άχρηστο εκτός Ρωσίας.
Απελπισμένοι να διατηρήσουν την αξία του ρουβλίου στο εσωτερικό της χώρας οι Αρχές, στις 8 Μαρτίου το Κρεμλίνο εξέδωσε μια νέα εντολή που απαγορεύει την ανταλλαγή ρουβλίων με σκληρά νομίσματα όπως το δολάριο ΗΠΑ ή το ευρώ.
Αυτό ουσιαστικά μετέτρεψε το ρούβλι σε χρήμα παιχνιδιού, ένα νόμισμα που έχει αξία μόνο σε μια ουσιαστικά φανταστική οικονομία στη Ρωσία, όπου οι άνθρωποι δεν επιτρέπεται να αγοράζουν τα προϊόντα στα οποία έχουν συνηθίσει. Τέτοιες πολιτικές διαγράφουν την αξιοπιστία που έχει δημιουργηθεί επί δεκαετίες ενσωμάτωσης της ρωσικής οικονομίας στην υπόλοιπη Ευρώπη. .
Επιπλέον, οι κυρώσεις στις μεγαλύτερες τράπεζες έχουν προσθέσει ακόμη ένα επίπεδο αβεβαιότητας στις καθημερινές συναλλαγές, όπως η αγορά εισιτηρίου μετρό στη Μόσχα με την Apple Pay, η οποία απαγορεύεται από τις αμερικανικές κυρώσεις, ή η ανταλλαγή ρουβλίων με δολάρια σε μια τράπεζα, η οποία απαγορεύεται από το Κρεμλίνο.
«Υπήρχε μια αναδυόμενη μεσαία τάξη [στη Ρωσία] που τώρα πρόκειται να ανατραπεί», δήλωσε ο Κρίστοφερ Σμαρτ (Christopher Smart), επικεφαλής του Ινστιτούτου Επενδύσεων Barings. «Θα απομονωθεί. Θα έχει ένα νόμισμα που δεν θα έχει πραγματικά καμία αξία εκτός της χώρας», σημείωσε.
Οι ειδικοί εξωτερικής πολιτικής πιστεύουν επίσης ότι η Ρωσία θα αθετήσει το δημόσιο χρέος της, όταν πληρωθούν περισσότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια σε ομόλογα την Τετάρτη. «Η Ρωσία χρεοκοπεί, αυτό είναι εγγυημένο», είπε ο Χες.
Ο υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας είπε πρόσφατα ότι η χώρα θα πληρώσει το δημόσιο εξωτερικό χρέος της σε ρούβλια, εφόσον οι δυτικές κυρώσεις διατηρούν παγωμένα σχεδόν τα μισά αποθέματα της κεντρικής τράπεζας.
Όμως ο Χες είπε ότι τα συμβόλαια που διέπουν αυτά τα χρέη απαγορεύουν στη Ρωσία να τα πληρώσει σε ρούβλια, πράγμα που σημαίνει ότι μια απόπειρα να το κάνει θα συνιστούσε τεχνική αθέτηση.
Συνολικά, η κατακόρυφη πτώση του ρουβλίου και οι διαφαινόμενες χρεοκοπίες κάνουν την οικονομία να φαίνεται πολύ επικίνδυνη για τους δανειστές.
«Η Ρωσία κατέστρεψε κάθε αξιοπιστία που έχει ως δανειολήπτης για το άμεσο μέλλον», δήλωσε ο Hess, ειδικός σε θέματα κρατικού χρέους. «Δεν θα μπορέσει ποτέ ξανά να δανειστεί με τα επιτόκια που μπορούσε να δανειστεί τα τελευταία χρόνια».
Η έξοδος των παγκόσμιων εμπορικών σημάτων
Από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου, περισσότερες από 300 από τις πιο εμβληματικές επωνυμίες του κόσμου έχουν οικειοθελώς διακόψει ή ανακαλέσει τις δραστηριότητές τους.
Μεταξύ αυτών είναι παγκόσμιες τράπεζες όπως η Goldman Sachs, όλες οι λογιστικές εταιρείες Big Four και καταναλωτικές μάρκες όπως τα Starbucks και η Ford.
«Πολλές από αυτές τις εταιρείες που αποχωρούν από τη Ρωσία δεν το κάνουν για λόγους φήμης», είπε ο Hess. «Είναι επειδή γνωρίζουν ότι δεν θα είναι σε θέση να διεκπεραιώνουν πληρωμές και να μετακινούν χρήματα εντός και εκτός της χώρας για το άμεσο μέλλον», λόγω των κυρώσεων, είπε.
Αρκετές αποχωρήσεις είναι πιθανό να πλήξουν περισσότερο τους Ρώσους από άλλες.
Για δεκαετίες, η PepsiCo, η Levis Strauss και η Coca-Cola συμβόλιζαν την ελευθερία για τους νέους πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Και οι τρεις έχουν ανακοινώσει ότι θα αναστείλουν τις πωλήσεις των βασικών προϊόντων τους.
Μια άλλη έξοδος υψηλού αντίκτυπου είναι οι τρεις πετρελαϊκοί γίγαντες: η Shell, η BP και η Exxon, οι αποχωρήσεις των οποίων επέφεραν ένα πλήγμα στην οικονομία που εξαρτάται από το πετρέλαιο.
Οι Visa, Mastercard, PayPal και American Express ανέστειλαν επίσης τις υπηρεσίες, αφήνοντας τους Ρώσους εκτός της χώρας να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις χρεωστικές τους κάρτες και τις ρωσικές τράπεζες να προσπαθούν να στραφούν σε κινεζικές εκδότες καρτών.
Μία από τις πιο συμβολικές αποχωρήσεις ήταν αυτή των McDonald's. Η αλυσίδα φαστ φουντ άνοιξε το πρώτο της εστιατόριο στη Μόσχα στις αρχές του 1990, μια εκδήλωση που θεωρήθηκε ορόσημο στο άνοιγμα της Ρωσίας στη Δύση. Την περασμένη εβδομάδα, η McDonald's ανακοίνωσε ότι και τα 850 εστιατόριά της στη Ρωσία θα κλείσουν προσωρινά.
Αρκετές από τις εταιρείες που έχουν σταματήσει τις δραστηριότητές τους στη Ρωσία επιμένουν ότι θα επιστρέψουν μόλις τελειώσουν οι μάχες στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι εμπειρογνώμονες παγκόσμιων επενδυτικών λένε ότι οι κυρώσεις των ΗΠΑ και η υποτίμηση του ρουβλίου καθιστούν δύσκολο να οραματιστούμε κάποια από αυτές τις εταιρείες να επιστρέψουν φέτος ή το επόμενο έτος.
«Όχι του χρόνου, ούτε σε πέντε χρόνια από τώρα. Θα περάσει πολύς χρόνος μέχρι να επιστρέψουν οι επενδυτές στη Ρωσία», σύμφωνα με τον Κρίστοφερ Σμάρτο του επενδυτικού ινστιτούτο Barings.
Πτώση του βιοτικού επιπέδου
Σε αντίθεση με τους γείτονές τους στην Ουκρανία, που ζουν κάτω από βομβαρδισμούς με πυραύλους, οι μέσοι Ρώσοι δεν φεύγουν για να σώσουν τη ζωή τους. Δεν αισθάνονται ακόμη την πλήρη επίδραση των κυρώσεων του ΝΑΤΟ.
«Πολύ σύντομα, ο πραγματικός αντίκτυπος θα πλήξει τη Ρωσία», είπε ο Σμαρτ. «Δεν μπορούν να εισάγουν φάρμακα. Δεν θα εισάγουν ανταλλακτικά για τα αεροπλάνα τους. Δεν θα έχουν πρόσβαση σε κανενός είδους επένδυση για την ανάπτυξη των κοιτασμάτων πετρελαίου τους».
Ο Σμαρτ προέβλεψε ότι η Ρωσία θα έχει πολλά «χτυπήματα και όμοια αυτοκίνητα και κινητά τηλέφωνα» που θα εισάγονται από την Κίνα.
Αποκλείοντας μια σημαντική αλλαγή καθεστώτος που θέτει τον Πούτιν εκτός εξουσίας, ο Χες του Ινστιτούτου Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής προέβλεψε ότι σε πέντε χρόνια οι Ρώσοι «θα ζουν σε κάποια εκδοχή της δεκαετίας του '90 και ενδεχομένως κάτι χειρότερο», εάν ο Πούτιν αποφασίσει να χειραγωγήσει περαιτέρω το νόμισμα ή να οπλίσει τα εμπορεύματα.
Ακόμη και όταν η ρωσική οικονομία παρασύρεται από κυρώσεις που είναι άμεσο αποτέλεσμα του πολέμου του Πούτιν, ο ίδιος ο ολοένα και πιο απομονωμένος πρόεδρος παραμένει πολύ σταθερά στον έλεγχο της χώρας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ανίκητος.
«Ο Πούτιν έχει θεμελιώσει τον κανόνα του στο να διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να ζουν ξανά με το βιοτικό επίπεδο και τους τρόπους που ζούσαν τη δεκαετία του '90», είπε ο Χες.
Όταν εξελέγη για πρώτη φορά πρόεδρος το 2000, ανέλαβε το τιμόνι μιας χώρας όπου το 38% του πληθυσμού ζούσε με λιγότερα από 5,50 δολάρια την ημέρα, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας χρησιμοποιώντας τιμές τιμών του 2011. Μέχρι το 2018, το ποσοστό αυτό είχε μειωθεί κατά περισσότερο από 90%, σε μόλις 3,7% του πληθυσμού.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, εκατομμύρια Ρώσοι αγόρασαν ξένα αυτοκίνητα, φούρνους μικροκυμάτων και τηλεοράσεις. Ντύθηκαν με μάρκες όπως Diesel και Mango και Benetton και άρχισαν να κάνουν διακοπές στο εξωτερικό.
Αλλά αν οι μέσοι Ρώσοι αρχίσουν να βλέπουν το βιοτικό τους επίπεδο να πέφτει ως αποτέλεσμα της εισβολής στην Ουκρανία, οι ειδικοί λένε ότι ο Πούτιν μπορεί να έχει πραγματικό πρόβλημα, δεδομένου του άγραφου κοινωνικού συμβολαίου που έχει με τους ψηφοφόρους.
«Η συμφωνία ήταν ότι [ο Πούτιν] θα τερμάτιζε το χάος της δεκαετίας του 1990 και θα επέτρεπε στους ανθρώπους να είναι εγχώρια και οικονομικά επιτυχημένοι», δήλωσε ο Μπάρι Άικς, επικεφαλής του τμήματος οικονομικών στο Penn State University. «Σε αντάλλαγμα, οι άνθρωποι θα συμφωνούσαν να μην αμφισβητήσουν την πολιτική δύναμη του Πούτιν. Και αυτή είναι η συμφωνία του από τότε».
Αυτη η συμφωνία βοηθά να εξηγηθεί πώς ο Πούτιν διατήρησε την εξουσία για δύο δεκαετίες και γιατί τόσα πολλά επίπεδα της ρωσικής κοινωνίας ανέχτηκαν την εξέλιξή του σε έναν πλήρη αυταρχικό. Αλλά είναι επίσης το κλειδί για την κατανόηση της ευπάθειας του, σημειώνουν οι ειδικοί.
Για χρόνια, το Κρεμλίνο υποστήριξε ότι για τους Ρώσους η ελευθερία να ταξιδεύουν και να ξοδεύουν χρήματα είναι πιο σημαντική από λιγότερο απτές ελευθερίες όπως η ελευθερία διαμαρτυρίας ενάντια στην κυβέρνηση.
«Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 οι άνθρωποι μας ήταν φτωχοί – και είναι γελοίο να λέμε ότι ήταν ελεύθεροι», είπε ο Βλάντισλαβ Σούρκοφ, κορυφαίος ιδεολόγος του Κρεμλίνου, σε μια συνέντευξη του 2006 στους Financial Times. «Όταν έχεις αυτοκίνητο να οδηγήσεις και πράγματα να αγοράσεις, αυτό είναι ελευθερία».
Εάν ο Πούτιν δεν μπορεί να προσφέρει «σταθερότητα και καλό επίπεδο οικονομικής στήριξης» στους μέσους Ρώσους, είπε ο Άικς, τότε κινδυνεύει να μοιάζει σαν να μην τηρεί το κοινωνικό συμβόλαιο.
Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία διανύει την τρίτη του εβδομάδα, τόσο η σταθερότητα όσο και η οικονομική υποστήριξη γίνονται όλο και πιο δύσκολο να παράσχει ο Πούτιν.
Η επόμενη δεκαετία της απομόνωσης
Ξανά και ξανά, επενδυτές και ειδικοί σε θέματα πολιτικής δήλωσαν ότι είναι σχεδόν αδύνατο να οραματιστούμε ένα ρεαλιστικό σενάριο στο οποίο οι αμερικανικές εταιρείες θα ξαναρχίσουν τις δραστηριότητές τους στη Ρωσία μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.
«Μόλις οι εταιρείες εγκαταλείψουν [τη Ρωσία] αναλαμβάνουν κάποια έξοδα και τα κρατούν στους λογαριασμούς τους. Και μετά υπάρχει ένα περιβάλλον, όπου έχετε ήδη λάβει αυτές τις απώλειες, επομένως είναι πολύ πιο δύσκολο να πείσετε την επιτροπή κινδύνου σας να επιστρέψει», είπε ο Χες.
Δεδομένου του άμεσου αντίκτυπου που έχουν οι κυρώσεις στο επιχειρηματικό κλίμα στη Ρωσία, η εξασφάλιση της ολικής ή μερικής άρσης τους είναι το κλειδί για να κάνει τις αμερικανικές εταιρείες να θέλουν να επιστρέψουν.
Αλλά κανένας από τους ειδικούς που μίλησαν στο CNBC για αυτήν την ιστορία δεν πιστεύει ότι οποιαδήποτε από τις τρέχουσες κυρώσεις κατά της Ρωσίας ή της Λευκορωσίας πρόκειται να χαλαρώσει ή να αρθεί για τουλάχιστον τα επόμενα τρία χρόνια.
«Μέχρι να υπάρξει ένας νέος ηγέτης στη Ρωσία, που θα ζητήσει συγγνώμη για την εισβολή στην Ουκρανία και θα γράψει μια επιταγή για αποζημιώσεις, αυτές οι κυρώσεις θα παραμείνουν σε ισχύ», είπε ο Σμαρτ.
Για τον Σμαρτ, ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσει κανείς τη δυτική προσπάθεια να απομονώσει το Κρεμλίνο είναι να τη δει ως μια μακροπρόθεσμη στρατηγική κίνηση, μέσα σε ένα παράθυρο 10 έως 20 ετών.
Η Ρωσία «είναι η 11η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και πρόκειται να τη σφραγίσουμε σε ένα κοντέινερ και να μην συνεργαστούμε μαζί της για το άμεσο μέλλον», είπε.
Για τους καθημερινούς καταναλωτές, οι επόμενοι μήνες θα δοκιμάσουν πόσο μεγάλο μέρος του σύγχρονου κόσμου είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν για να προωθήσουν τις φιλοδοξίες του Πούτιν για έλεγχο στην Ανατολική Ευρώπη.
«Μέχρι πρόσφατα, ολόκληρο το πρόγραμμα [του Πούτιν] ήταν σχετικά δημοφιλές», είπε ο Άικς. «Είναι οι τελευταίες δύο εβδομάδες όπου υπήρξε μια σημαντική αλλαγή». «Τώρα η απώλεια των διεθνών ταξιδιών είναι οδυνηρή. Και η απώλεια του διαδικτύου είναι οδυνηρή. Και η χρεωστική σας κάρτα δεν λειτουργεί πλέον. Αυτό είναι μια μεγάλη, μεγάλη, μεγάλη υπόθεση», είπε.
