Στο Business News Magazine μίλησε με αφορμή τη συμμετοχή του στο Δ.Σ. της Folli Follie και τη σημαντική προσπάθεια που καταβάλλεται για τη διάσωση της εταιρείας και τη διατήρηση των θέσεων εργασίας των χιλιάδων εργαζομένων της. Αναφέρθηκε, όμως, επίσης στις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία και αγορά, τη σημασία της Εταιρικής Διακυβέρνησης και τις προκλήσεις για τους business leaders σήμερα.
Συνέντευξη στον Δημήτρη Τσουκαλά
Διαθέτετε μακρά πείρα στο χώρο των επιχειρήσεων, έχοντας διατηρήσει υψηλόβαθμους ρόλους καθώς και θέσεις στα Δ.Σ. μεγάλων οργανισμών, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Μέσα από αυτή την πορεία, που αγγίζει περίπου τα 30 χρόνια, ποια θα λέγατε πως είναι τα σημαντικότερα μαθήματα που έχετε λάβει όσον αφορά το μάνατζμεντ αλλά και το επιχειρείν γενικότερα;
Πολλά έχουν αλλάξει από το 1988, που ξεκίνησα την καριέρα μου. Ενδεικτικά, όταν ξεκίνησα δεν υπήρχε ούτε το κινητό τηλέφωνο ούτε το Ίντερνετ. Η τηλεόραση ήταν το κύριο κανάλι επικοινωνίας, και έννοιες όπως teleconference ή skype ήταν ανύπαρκτες. Η δραχμή ήταν το νόμισμά μας και πληθωρισμός του ύψους 25% ετησίως καθιστούσαν το χρηματοοικονομικό κέρδος πολλές φορές πιο σημαντικό από το εμπορικό.
Τα τριάντα αυτά χρόνια υπήρξαν για μένα πλούσια σε εμπειρίες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Τόσο το μάνατζμεντ όσο και το επιχειρείν γίνονται από ανθρώπους με ανθρώπους. Η τεχνολογία βοηθάει, αλλά δεν υποκαθιστά τον άνθρωπο. Η ομάδα είναι πολύ σημαντική, αλλά και ο ρόλος της ηγεσίας είναι εξαιρετικός. Η διαδικασία (process management) είναι πολύ σημαντική και ο σεβασμός και η συνέπεια προς τον πελάτη καθοριστικοί παράγοντες επιτυχίας.
Στα τριάντα χρόνια έμαθα ότι κανένας μάνατζερ δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον. Θυμάμαι παλιά εκπονούσαμε δεκαετή πλάνα. Συνηθίζω να αστειεύομαι ότι κανένα Business Plan δεν μπορεί να είναι ακριβές. Από την άλλη, όμως, ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας.
Το πιο σημαντικό που έμαθα -όχι πάντα ανώδυνα- είναι ότι η ζωή, όπως και οι επιχειρήσεις, είναι ένας αγώνας μαραθωνίου δρόμου. Θαυμάζω απεριόριστα τους μαραθωνοδρόμους. Όλοι τους μας επισημαίνουν ότι εάν υποτιμήσεις τον αγώνα, θα καείς. Ακόμα πιο σημαντικό, εάν επιταχύνεις στα πρώτα 5 χιλιόμετρα, κάποια στιγμή κοντά στο 20ό χιλιόμετρο θα ξεμείνεις από δυνάμεις. Δεν δικαιούμαι να δίνω συμβουλές σε νέους ανθρώπους, αλλά εάν το έπραττα, θα τους έλεγα -με μεγάλο σεβασμό- υπομονή, σεβασμός, επιμονή και εργατικότητα.
Αυτή την περίοδο, μεταξύ άλλων, συμμετέχετε στο Δ.Σ. της Folli Follie, για την οποία έχει γίνει πολύς λόγος τελευταία. Πώς εξελίσσεται η κατάσταση, ποιος είναι ο δικός σας ρόλος και ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις που έχετε κληθεί να αντιμετωπίσετε;
Συμμετέχω στο Δ.Σ. της Folli Follie από τον Ιούνιο του 2018, μετά την κρίση που προέκυψε. Είμαι πλέον το δεύτερο πιο παλιό μέλος του Δ.Σ. Ο δικός μου ρόλος -όπως και όλων των συναδέλφων στο Δ.Σ.- είναι με όλες μου τις δυνάμεις, με την εμπειρία μου όσον αφορά την αναδιάρθρωση εταιρειών, να βοηθήσω να διασωθεί η επιχείρηση και οι χιλιάδες εργαζόμενοι σε όλον τον κόσμο να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας τους. Ταυτόχρονα, να ικανοποιηθούν στο πλαίσιο του δυνατού όλοι όσοι επένδυσαν στην εταιρεία.
Εδώ και αρκετούς μήνες, συμμετείχα στην τριμελή ομάδα διαπραγμάτευσης της εταιρείας με τους ξένους ομολογιούχους και ήδη έχουμε καταλήξει από τις 26/11/2019 σε μία συμφωνία η οποία μας κάνει να αισιοδοξούμε για το μέλλον.
Η διαπραγμάτευση αυτή δεν ήταν εύκολη. Πολύ σημαντικός, όμως, παράγοντας επιτυχίας υπήρξε η αυξανόμενη εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών, και η αμοιβαία αναγνώριση ότι η βιωσιμότητα της εταιρείας είναι αφενός εφικτή, αφετέρου επωφελής για όλους.
Οι καθημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι πολύ μεγάλες. Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση, τα ωράρια είναι εξουθενωτικά, τα δεδομένα αλλάζουν κάθε μέρα, το επίπεδο του stress είναι υψηλότατο, οι μικρές καθημερινές νίκες σημαντικότατες, οι μικρές ήττες αναπόφευκτες. Η συνεδρίαση του Δ.Σ. διαρκεί πολλές ώρες και από τον Ιούνιο του 2018 έως σήμερα έχω συμμετάσχει σε παραπάνω από 70 συνεδριάσεις.
Μέσα από αυτήν την εμπειρία έχω την τύχη να έχω γνωρίσει και συνεργαστεί με εξαιρετικούς συναδέλφους αλλά και εξαιρετικούς συμβούλους. Ιδιαίτερη μνεία οφείλω στους νομικούς και χρηματοοικονομικούς μας συμβούλους, οι οποίοι μας καθοδηγούν και μας συμβουλεύουν στο κάθε μας βήμα.
Έχω πλέον καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μια τέτοια κρίση αντιμετωπίζεται με την ομαδική δουλειά, μέσα από την οποία το ταλέντο του καθενός αναδεικνύεται, και μάλιστα ενθαρρύνεται.
Πρόσφατα -και σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της κατάστασης στη Folli Follie- δόθηκε στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς με σχετική νομοθετική ρύθμιση η δυνατότητα να διορίζει προσωρινές διοικήσεις σε εισηγμένες εταιρείες και να λαμβάνει ασφαλιστικά μέτρα για τη μερική ή συνολική προσωρινή αντικατάσταση του διοικητικού τους συμβουλίου. Ποιο είναι το σχόλιό σας γενικά γι’ αυτή την εξέλιξη αλλά και ειδικά όσον αφορά την προσπάθεια εξυγίανσης της Folli Follie;
Η διάσωση και η εξυγίανση της εταιρείας αποτελεί μονόδρομο και αποκλειστικό στόχο όλων μας. Το κάθε Δ.Σ. όπως και το δικό μας έχει ως πρώτιστο καθήκον να υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εταιρείας και των μετόχων μέσα στο πλαίσιο της πλήρους εφαρμογής των κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης, και με μεγάλη διαφάνεια σε όλες τις ενέργειες. Πολλές ενέργειες προς τη σωστή κατεύθυνση έχουν ήδη δρομολογηθεί στη Folli Follie.
Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς στην Ελλάδα έχει ως μόνιμο στόχο να συμβάλλει στην καθιέρωση της Ελληνικής Κεφαλαιαγοράς ως ενός από τους πλέον ασφαλείς, αξιόπιστους και ελκυστικούς επενδυτικούς προορισμούς, να ασκεί αποτελεσματική εποπτεία που να διασφαλίζει την προστασία των επενδυτών και την υγιή ανάπτυξη της κεφαλαιαγοράς, να υπερασπίζεται τα συμφέροντα των επενδυτών και να εξασφαλίζει ένα πλαίσιο λειτουργίας εναρμονισμένο με τα διεθνή πρότυπα.
Προσωπικά, στηρίζω κάθε προσπάθεια που θα βοηθάει τους στόχους και της εταιρείας αλλά και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.
Η διαφάνεια είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας στην προσπάθεια όλων. Όπως πρόσφατα τόνισε σε συνέδριο της Διεθνούς Διαφάνειας η Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, κ. Λαζαράκου, ο βαθμός της διαφάνειας έχει άμεση σχέση με την ποιότητα της δημοκρατίας και συμβάλλει στην προστασία των επενδυτών και στο καλό της αγοράς.
Η εμπιστοσύνη είναι ο δεύτερος βασικός παράγοντας της επιτυχίας. Όπως προανέφερα, η εμπιστοσύνη μεταξύ των ομολογιούχων και ημών ήταν ένας βασικότατος λόγος που οδήγησε στη συμφωνία.
Η εμπιστοσύνη, όμως, πάντα κερδίζεται, και συνεχές μέλημα του Δ.Σ. μας είναι να κερδίζει μέρα με τη μέρα την εμπιστοσύνη όλων, συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.
Θεωρείτε πως στην ελληνική επιχειρηματική σκηνή η Εταιρική Διακυβέρνηση δεν αντιμετωπίζεται σαν πρακτική με τη σοβαρότητα και την υπευθυνότητα που θα έπρεπε; Τι θα πρέπει να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση;
Η χώρα μας έχει έναν μεγάλο αριθμό εταιρειών, ως επί το πλείστον μικρομεσαίων και οικογενειακών. Κατά ένα μεγάλο ποσοστό, η εφαρμογή της Εταιρικής Διακυβέρνησης δεν αντιμετωπίζεται ακόμα με ιδιαίτερη σοβαρότητα και υπευθυνότητα.
Η σωστή εταιρική διακυβέρνηση είναι ένας από τους τρεις βασικούς πυλώνες που συνεισφέρουν στη δημιουργία υπεραξίας για μια επιχείρηση. Οι άλλοι δύο είναι η αποτελεσματική ηγεσία της διοίκησης (executive leadership) καθώς και η σωστή τοποθέτηση της εταιρείας στην αγορά (Business positioning).
Μία δε σοβαρή εφαρμογή της Εταιρικής Διακυβέρνησης θα πρέπει να στηρίζεται στις αρχές της λογοδοσίας, της υπευθυνότητας, της διαφάνειας και της δικαιοσύνης.
Όλες οι ανωτέρω αρχές θα πρέπει να έχουν σαν τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία της εμπιστοσύνης από τις αγορές και τους επενδυτές.
Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εταιρική λειτουργία έχει, φυσικά, η εύρυθμη λειτουργία των Διοικητικών Συμβουλίων, τα οποία και θα πρέπει να αξιολογούνται κατά ελάχιστον κάθε δύο χρόνια, και η στελέχωσή τους να αποτελεί προϊόν αξιολόγησης.
Σημαντική είναι η πρόσφατη σύσταση της Ελληνικής Λέσχης μη εκτελεστικών Μελών Διοικητικών Συμβουλίων που σαν σκοπό έχει να προωθεί και να διευκολύνει την ανάπτυξη, εξέλιξη και αλληλοεπίδραση των μελών του και να προωθεί την ανταλλαγή ιδεών εμπειριών και πληροφόρησης σε θέματα σχετικά με την Εταιρική Διακυβέρνηση και τις απαιτούμενες συμπεριφορές σε επίπεδο Διοικητικών Συμβουλίων, πάντα με άξονα τις εθνικές και διεθνείς καλές πρακτικές και εξελίξεις στον τομέα της Εταιρικής Διακυβέρνησης.
Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρισθεί ότι ήδη οι τράπεζες στην Ελλάδα εφαρμόζουν αυστηρά τους κανόνες, ενώ σημαντικές αποκλίσεις παρατηρούνται μεταξύ εισηγμένων και μη εισηγμένων εταιρειών, οικογενειακών ή μη.
Συμμετέχετε και στο Δ.Σ. της νέας Optima Bank. Θεωρείτε πως ξεκινά μια νέα εποχή για την τραπεζική πραγματικότητα στην Ελλάδα με νέους αλλά και ανανεωμένους παίκτες με διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με το παρελθόν;
Είμαι πολύ τυχερός που συμμετέχω σε ένα εξαιρετικό Δ.Σ. με συναδέλφους που έχουν πολύ μεγάλη εμπειρία.
Πρόκειται για μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία στον ελληνικό τραπεζικό χώρο, με επιφανή και στιβαρό Έλληνα μέτοχο. Πρόκειται στην ουσία για ένα μετασχηματισμό της τράπεζας από μόνο χρηματιστηριακή/επενδυτική σε τράπεζα με πλήρη γκάμα εργασιών.
Η Optima Bank, με όπλα της τη ρευστότητα, την ευελιξία, τις γρήγορες διαδικασίες, αλλά και πολύ ανταγωνιστικά προϊόντα, είμαι πεπεισμένος ότι θα αποτελέσει την ευχάριστη νέα πρόταση στον ελληνικό τραπεζικό χώρο, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Είναι πολύ σημαντικό ότι η Optima Bank δεν κατέχει κόκκινα δάνεια και το στελεχικό της δυναμικό είναι ένα από τα πιο έμπειρα στον τραπεζικό χώρο. Είναι πολύ σημαντική η είσοδος της τράπεζας στην αγορά, όπου -σημειωτέον- σε διάστημα 10 ετών, οι καταθέσεις μειώθηκαν από 225 δισ. στα 135 δισ. ευρώ, τα δάνεια από 250 δισ. στα 170 δισ. ευρώ και ο αριθμός εργαζομένων από 68.000 σε 39.000. Τα καταστήματα μειώθηκαν από 4.100 σε 1.900, ο αριθμός των ΑΤΜ από 7.500 σε 5.700 και ο αριθμός των τραπεζών που κάποτε ξεπερνούσε τις εξήντα, πλέον είναι μικρότερος από δέκα.
Τα πρώτα δείγματα και η ανταπόκριση της αγοράς κρίνονται εξαιρετικά θετικά.
Υπήρξατε Ειδικός Γραμματέας ΔΕΚΟ, στο πλαίσιο της τότε προσπάθειας για τον εκσυγχρονισμό του ευρύτερου δημόσιου τομέα και την εξυγίανση των δημοσίων επιχειρήσεων. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που συναντήσατε σε αυτό το εγχείρημα και ποιες παθογένειες σχετικά με το δημόσιο θεωρείτε πως ακόμη μας ταλανίζουν σαν χώρα;
Πράγματι, το 2010-2012 υπήρξα Γραμματέας ΔΕΚΟ και Αποκρατικοποιήσεων στο Υπουργείο Οικονομικών. Στην ευθύνη μου είχα περίπου 180 εταιρείες και 90.000 εργαζόμενους.
Η μεγαλύτερη πρόκληση που συνάντησα ήταν η συνεχής ζημιογόνα δραστηριότητα σχεδόν όλων των ΔΕΚΟ. Υπήρχε σαφής έλλειψη προσανατολισμού στη δημιουργία υπεραξίας και συνακόλουθα και έλλειψη στόχευσης προς την κατεύθυνση της αύξησης εσόδων και της μείωση κόστους. Μέσα από μια συστηματική προσπάθεια, επικεντρωμένη τόσο στην αύξηση εσόδων όσο και στον εξορθολογισμό του κόστους, είμαι περήφανος που η ομάδα μου και εγώ βελτιώσαμε το οικονομικό αποτέλεσμα των ΔΕΚΟ κατά 1,2 δισ. ευρώ.
Οι μεγαλύτερες δυσκολίες που συνάντησα ήταν η έλλειψη μιας σωστής αξιολόγησης των εργαζομένων, η έλλειψη συνεργασιών μεταξύ των ΔΕΚΟ, καθώς και η έλλειψη προσέλκυσης στελεχών από τον ιδιωτικό τομέα, που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν τα μέγιστα. Οφείλω να διευκρινίσω -γιατί υπάρχει συχνή παρεξήγηση- ότι στον δημόσιο τομέα υπάρχουν στελέχη που τίποτα δεν έχουν να ζηλέψουν από τον ιδιωτικό τομέα.
Τέλος, η έλλειψη συνέχειας τόσο στη διοίκηση των ΔΕΚΟ όσο και στις νευραλγικές θέσεις των υπουργείων, αναμφίβολα δυσκολεύουν την αποτελεσματικότητα και τον μακροχρόνιο σχεδιασμό.
Θεωρείτε πως μπορούμε να μιλάμε για σταδιακή επιστροφή της χώρας και της οικονομίας στην ανάκαμψη ή υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος που πρέπει να καλυφθεί;
Τα πρώτα δείγματα είναι εξαιρετικά θετικά και απεικονίζονται σε όλους τους οικονομικούς δείκτες. Η εμπιστοσύνη των αγορών ξανακερδίζεται μέρα μέρα, και τώρα είναι επιτακτική η προσέλκυση ξένων επενδύσεων που θα στηρίζονται σε ένα -σταθερό για τουλάχιστον μία δεκαετία- ανταγωνιστικό φορολογικό σύστημα, στη μείωση της γραφειοκρατίας μέσα από τη χρήση της τεχνολογίας και στη δημιουργία κινήτρων για επενδύσεις. Τέλος, η γρήγορη επίλυση δικαστικών υποθέσεων θα ενθαρρύνει τους ξένους να επενδύσουν.
Ποιες πιστεύετε πως αποτελούν αυτήν τη στιγμή τις μεγαλύτερες ανησυχίες για έναν business leader στην Ελλάδα; Πού θα πρέπει να δίνει ιδιαίτερη προσοχή και να εστιάζει τις δυνάμεις του;
Ένας business leader στην Ελλάδα σήμερα οφείλει να κάνει τον ακροβάτη, ενώ μπροστά του «ανοίγεται» ένα ιδιαίτερα αβέβαιο μέλλον.
Προερχόμαστε από μία δεκαετία όπου ο πρώτος στόχος μιας επιχείρησης στην Ελλάδα ήταν η επιβίωση. Σήμερα, οι ελληνικές αγορές έχουν μικρύνει σε μεγάλο βαθμό. Ενδεικτικά, η Ελληνική Χρηματιστηριακή Αγορά έχει χάσει 150 δισ. ευρώ σε αξία, η διαφημιστική αγορά πάνω από 70% σε τζίρο, η οικοδομή 80%. Ιστορικά μεγάλες εταιρείες δίνουν τη θέση τους και τα μερίδιά τους σε εταιρείες που έδρασαν γρήγορα. Οι ευκαιρίες που δημιουργούνται σήμερα είναι μοναδικές.
Το έργο του business leader στην Ελλάδα σήμερα είναι ιδιαίτερα δύσκολο αλλά και ιδιαίτερα συναρπαστικό. Πρέπει να ελέγχει πλήρως τα οικονομικά της επιχείρησης και το cash flow, να τηρεί αυστηρά τις αρχές της εταιρικής διακυβέρνησης, να κοιτάζει πλέον πολύ σοβαρά τις αγορές του εξωτερικού, να στελεχώνει την εταιρεία του με ικανά στελέχη, να έχει και βραχυπρόθεσμο αλλά και μακροπρόθεσμο πλάνο, να μπορεί να αφουγκράζεται τις ανάγκες του καταναλωτή, να δημιουργεί στρατηγικές συμμαχίες και, βέβαια, να είναι ανοιχτός σε νέες ιδέες.
Who is who
O Γιώργος Κυριακός γεννήθηκε το 1961, σπούδασε στο Denver University, στο Boston University Brussels, και έχει παρακολουθήσει executive courses στο Insead.
Οικονομολόγος με εμπειρία 30 ετών σε ανώτατες θέσεις στον Ιδιωτικό και Δημόσιο Τομέα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διετέλεσε Ειδικός Γραμματέας ΔΕΚΟ και Αποκρατικοποιήσεων στο Υπουργείο Οικονομικών, και εκπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΟΣΑ σε θέματα ΔΕΚΟ, Αποκρατικοποιήσεων και Eταιρικής διακυβέρνησης (Corporate Governance). Συμμετείχε σαν ειδικός σε πολλές αποστολές του ΟΟΣΑ, ενδεικτικά στην Πολωνία, Τουρκία, Ρωσία και Κουβέιτ. Έχει υπάρξει μέλος του Δ.Σ. του ΟΠΑΠ στην Ελλάδα και αντιπρόεδρος του ΟΠΑΠ στην Κύπρο. Διετέλεσε εκλεγμένο μέλος του του Δ.Σ. του ECR Greece ενώ έχει διατηρήσει διευθυντικές θέσεις στην
Αθηναϊκή Ζυθοποίια, στη Ηeineken στην Γαλλία και στην Ελληνική Ζυθοποιία Αταλάντης, ενώ έχει υπάρξει Γενικός Διευθυντής της SuperLeague.
Σήμερα, είναι μέλος του Δ.Σ. των Folli Follie, Οptima Bank και Ira Media. Έχει υπάρξει αθλητής του Παναθηναικού στην καλαθοσφαίριση, ενώ αποτελεί ιδρυτικό μέλος του σωματείου Παναθηναικός ΑΟ ΑμΕΑ, που ιδρύθηκε στα τέλη του 2018 και ήδη αριθμεί 7 τμήματα (Καλαθοσφαίριση με αμαξίδιο, Ξιφασκία με Αμαξίδιο, Σκοποβολή με Αμαξίδιο, Κολύμβηση, Τοξοβολία, Στίβος και Επιτραπέζια Αντισφαίριση)