Συνέντευξη στον Δημήτρη Τσουκαλά
Υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ διοίκησης μιας στρατιωτικής μονάδας και μιας επιχείρησης; Μοιράζονται ή θα πρέπει να μοιράζονται κατά τη γνώμη σας κοινά στοιχεία οι CEOs με τους στρατιωτικούς επικεφαλής;
Σύμφωνα με τα συγγράμματα που κυκλοφορούν, στρατιωτικού ή ακαδημαϊκού περιεχομένου, η έννοια της Διοίκησης συνίσταται σε τέσσερις διακριτές δράσεις: τη διεύθυνση, το συντονισμό, την κατεύθυνση και τον έλεγχο. Θεωρώ ότι το αποτύπωμα των τριών πρώτων, είτε διευθύνεις ιδιωτική επιχείρηση είτε στρατιωτική μονάδα, είναι το ίδιο. Διευθύνεις, κατευθύνεις, συντονίζεις. Εκείνο το οποίο διαφέρει ως προς το ύφος, την αυστηρότητα και την ένταση με την οποία υλοποιείται, είναι ο έλεγχος.
Πιστεύω ότι στις Ένοπλες Δυνάμεις ο έλεγχος αποτελεί την κυρίαρχη δράση ως προς την ολοκλήρωση των στόχων της διοίκησης, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με την πειθαρχία, μία από τις βασικές στρατιωτικές αρετές. Μιλώ για πειθαρχία ενσυνείδητη, δηλαδή, κάνω αυτό που πρέπει γιατί το πιστεύω, όχι γιατί αναμένω κάποια επιβράβευση ή φοβάμαι τις αρνητικές συνέπειες. Η ένταση του ελέγχου μιας διαταγής ή εντολής που εκδίδεται, καθώς και η ενσυνείδητη πειθαρχία, αποτελούν την ειδοποιό διαφορά στην ενάσκηση της διοίκησης ανάμεσα στη στρατιωτική μονάδα και την επιχείρηση.
Κατά την προσωπική μου άποψη, υπάρχει μία ακόμη διαφορά στην υλοποίηση της αποστολής μιας στρατιωτικής μονάδας και σχετίζεται με το κίνητρο. Το διακύβευμα είναι μοναδικό, αφορά στην υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της Πατρίδας μας και αποτελεί την εφαλτήριο δύναμη, προκειμένου το προσωπικό να είναι αφοσιωμένο στο καθήκον, να αγωνίζεται με όλες τις δυνάμεις του και να επιτυγχάνει σε κάθε μικρή ή μεγάλη αποστολή.
Ωστόσο, η Διοίκηση, για να είναι αποτελεσματική, πρέπει να μη χαρακτηρίζεται από απλή εφαρμογή των διαδικασιών με «εργαλειακή» διαχείριση. Απαιτείται πάθος, ένταση και επιθετικό πνεύμα.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ηγεσίας; Ποια στοιχεία θα πρέπει να διαθέτει ένας καλός ηγέτης;
Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ηγεσίας είναι να κάνεις ο ίδιος ό,τι απαιτείς από τους άλλους να κάνουν. Αν ο ηγέτης υποστηρίζει ότι το κυρίαρχο στοιχείο της διοίκησής του είναι η ακρίβεια, τότε πρέπει ο ίδιος να είναι απόλυτα ακριβής. Αν διακηρύσσει τη συνέπεια στην εκτέλεση των έργων, πρέπει ο ίδιος να είναι συνεπής. Αν δίνει βαρύτητα στην αφοσίωση των εργαζομένων στην επιχείρηση, πρέπει ο ίδιος να είναι αφοσιωμένος. Αν θεωρεί το καλό κλίμα καταλυτικό για τη λειτουργία του οργανισμού του, πρέπει ο ίδιος να φροντίζει, ώστε να το δημιουργεί. Ηγέτης ο οποίος δίνει εντολές χωρίς να θέτει τον εαυτό του ως τον «πρωταθλητή» των αλλαγών, ή ως τον «πρωταθλητή» των εντολών που δίνει, σύντομα απαξιώνεται στα μάτια των συνεργατών του και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα η διοίκησή του θα χάσει τη λάμψη της. Ο ηγέτης εκείνος που πράττει περισσότερο και μιλά λιγότερο, καθορίζει με τον τρόπο του τις σχέσεις με το προσωπικό που διοικεί. Ο ηγέτης οφείλει να πείθει, να εμπνέει, να προτείνει, να διευθύνει, να κατευθύνει και να προηγείται. Δεν ακολουθεί, αλλά ακολουθείται. Τολμά τις αλλαγές. Κατανοεί την ανθρώπινη φύση και επιβάλλεται μέσω της πειθούς - όχι του καταναγκασμού. Παράλληλα, απαιτείται επιδεξιότητα, προκειμένου, αφού αντιληφθεί τα κίνητρα που παρακινούν τους ανθρώπους, να υιοθετήσει κατάλληλο ύφος και συμπεριφορά, ώστε αυτοί να εργασθούν με ζήλο και αφοσίωση. Είναι καθοριστική η ικανότητα επηρεασμού μέσω κινήτρων και εμπιστοσύνης. Ωστόσο, η άσκηση ηγεσίας δεν σημαίνει χειραγώγηση. Ο ηγέτης κερδίζει την εμπιστοσύνη και το σεβασμό με αξιοπρέπεια.
Κατά τη γνώμη σας κάποιος γίνεται ή γεννιέται ηγέτης; Μπορεί να εκπαιδευθεί για να γίνει ηγέτης ή πρέπει να «το έχει μέσα του», όπως λέμε;
Θεωρώ δεδομένο ότι για να αναδειχθεί κάποιος σε ηγετική φυσιογνωμία, όταν κληθεί να το πράξει, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη έμφυτων στοιχείων.
Χαρακτηριστικά που προϋπάρχουν από την παιδική ηλικία, χαρακτηριστικά που διαμορφώθηκαν μέσα στην οικογένεια, απόρροια της διαπαιδαγώγησης από τους γονείς. Σίγουρα, όμως, υπάρχουν και στοιχεία ή δεξιότητες που αναπτύσσονται με την πάροδο των ετών. Καλλιεργούνται με την εμπειρία, τη μελέτη, την ανάπτυξη της αντιληπτικής ικανότητας του χώρου όπου κινούμαστε και εργαζόμαστε, με τον εντοπισμό των βέλτιστων πρακτικών γύρω μας και την υιοθέτηση εκείνων που μπορούν να εφαρμοσθούν στην εκτέλεση των έργων μας. Εκτός από τις εγγενείς ικανότητες, βασική παράμετρο στην άσκηση της ηγετικής λειτουργίας αποτελεί η διάθεση κάποιου να ηγηθεί, να αναλάβει κινδύνους και να αναπτύξει ό,τι ενδεχομένως η πλειοψηφία χαρακτηρίζει ως μη συμβατική συμπεριφορά, που όμως δεν περιορίζεται από στερεότυπα, πάντοτε στο πλαίσιο της ηθικής. Οφείλω να υπογραμμίσω ότι για να εξελιχθεί κάποιος σε ηγέτη, απαραίτητες προϋποθέσεις, εκτός από το σύνολο των δεξιοτήτων του, αποτελούν η ακεραιότητα του χαρακτήρα, το ήθος, η αξιοπρέπεια και το αίσθημα δικαιοσύνης.
Ο ηγέτης είναι το συνδυαστικό αποτέλεσμα των έμφυτων χαρακτηριστικών που προϋπάρχουν σε κάθε άτομο και της εξέλιξής τους, όπως ο ίδιος τη δρομολογεί μέσω κυρίως της εκπαίδευσης, καθώς και της αυτοκριτικής που ενασκεί στη διάρκεια της πορείας του.
Συντάσσεστε με την άποψη πως η ηγεσία διά του παραδείγματος (lead by example), που πάντα αποτελεί κανόνα στο στράτευμα, γίνεται όλο και πιο σημαντική στη σημερινή περίοδο, τόσο στην επιχειρηματική όσο και την πολιτική σκακιέρα; Συμφωνείτε πως έχει καταστεί πιο σημαντικό από ποτέ οι ηγέτες να είναι οι πρώτοι που βαδίζουν στο δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί;
Ανατρέχοντας στη σχετική βιβλιογραφία, διαπιστώνουμε την ύπαρξη αρκετών μοντέλων διοίκησης, στα οποία περιγράφονται οι αντίστοιχοι τύποι ηγέτη. Το πλαίσιο διοίκησης που ασκεί, υπαγορεύεται συχνά από τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ηγέτη, αλλά και από τον τρόπο που τα χαρακτηριστικά αυτά προσαρμόζονται στο μοντέλο ηγεσίας που έχει υιοθετήσει. Κυρίαρχη έκφανση, στο σύνολο σχεδόν των μοντέλων διοίκησης, αποτελεί η ηγεσία διά του παραδείγματος. Δεν είναι δυνατόν να προσδοκείς θετικό αποτέλεσμα, αν δεν θέσεις τον εαυτό σου ως πρότυπο: «Walk the talk» -η χαρακτηριστική ρήση στον επιχειρηματικό κόσμο του εξωτερικού- δηλαδή, όχι λόγια, αλλά πράξεις.
Εάν θέλεις, ο οργανισμός που διοικείς, η επιχείρηση που διοικείς, η μονάδα που διοικείς να είναι αποτελεσματική, πρέπει εσύ, ως ηγέτης, να θέσεις τον εαυτό σου ως παράδειγμα. Να αποτελείς το πρότυπο και το σημείο αναφοράς όλων εκείνων που σε βλέπουν και καθοδηγούνται σχετικά με τον τρόπο που απαιτείται να συμπεριφερθούν και να πράξουν. Είναι πολύ πιο αποδοτικό, πολύ πιο αποτελεσματικό. Θεωρώ ότι η ηγεσία διά του παραδείγματος είναι σημαντικό να ακολουθείται τόσο στο χώρο της επιχειρηματικής, όσο και της πολιτικής σκακιέρας. Αναμφίβολα, χρειάζονται φωτισμένοι ηγέτες και άνθρωποι που θα βγουν μπροστά, ώστε να αποτελέσουν προπομπό και παράδειγμα.
Η ηγεσία διά του παραδείγματος αποτελεί κομβικό στοιχείο της διοίκησης στις Ένοπλες Δυνάμεις. Η πίστη στην αποστολή και η αφοσίωση στον επικεφαλής επιτυγχάνεται μέσα από μια διεργασία εμπιστοσύνης, ομοψυχίας, σύμπνοιας, ταυτόσημων στόχων, κοινής πορείας και, το κυριότερο, κοινής βίωσης των εμπειριών. Ο ηγέτης δίνει το «παρών» για να συντονίζει, να κατευθύνει, να διευθύνει, να ελέγχει και να θέτει τον εαυτό του ως πρότυπο.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούν σε παγκόσμιο επίπεδο και διαχρονικά οργανισμούς που δεν αλλάζουν εύκολα τις δομές και τις διαδικασίες τους. Εσείς ως επικεφαλής επιχειρήσατε να εισαγάγετε νέα στοιχεία και δραστηριότητες; Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε σε αυτή την προσπάθεια;
Οι Ένοπλες Δυνάμεις, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν καταδειχθεί ως ένας Οργανισμός ο οποίος δύσκολα επιδέχεται αλλαγές. Το γεγονός αυτό οφείλεται αφενός στη μακρόχρονη ιστορία τους και αφετέρου στις οργανωσιακές δομές, τις διαδικασίες και την αυστηρή ιεραρχία, χαρακτηριστικά απολύτως αλληλοεξαρτώμενα και συνεπώς, δύσκολα διαφοροποιήσιμα.
Σε οποιαδήποτε επιχειρούμενη αλλαγή απαιτείται προσοχή. Η λειτουργία των Ενόπλων Δυνάμεων σε κάθε επίπεδο έχει διαμορφωθεί με βάση ένα αυστηρό πλαίσιο έρευνας, δοκιμών, αξιολόγησης των διδαγμάτων και υιοθέτησης βελτιωτικών κινήσεων, προκειμένου η προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες κάθε περιόδου να είναι αποτελεσματική. Ο μετασχηματισμός απαιτείται να είναι αποτέλεσμα σοβαρής σκέψης, στη βάση του σκοπούμενου αποτελέσματος, εκείνου δηλαδή που θέλουμε να πετύχουμε και επιδιώκουμε. Βεβαίως, οφείλει να υποστηρίζει ένα απόλυτα σαφές και κατανοητό όραμα. Η ανεπαρκώς αιτιολογημένη αλλαγή προκαλεί δυσλειτουργίες στον οργανισμό, ανησυχεί τους ανθρώπους, τους κάνει διστακτικούς και φοβισμένους για το μέλλον, δημιουργεί αβεβαιότητα, καταναλώνει άσκοπα πόρους και αποτελεί τροχοπέδη στις εσωτερικές διαδικασίες.
Συνεπώς, εκείνος που φτάνει στην υψηλότερη θέση της ιεραρχίας οφείλει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός στις αλλαγές που θα επιχειρήσει, αφενός έχοντας κατά νου ότι αυτές πρέπει να διατηρούν αυστηρά αιτιώδη σχέση με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και αφετέρου, να λαμβάνει υπόψη του τα δομικά στοιχεία και τα εγγενή χαρακτηριστικά που θα αντιδράσουν σε αυτές. Πάντοτε υπάρχει αντίδραση σε κάθε αλλαγή, λόγω των φυσικών αντανακλαστικών του συστήματος, με συνηθέστερες τη δημιουργία αισθήματος ανασφάλειας και της εντύπωσης για ενδεχόμενη απώλεια εξουσίας ή δύναμης, εφόσον τροποποιηθούν οι ισχύουσες αρμοδιότητες.
Θα ήθελα να επισημάνω έναν ακόμη παράγοντα που επιδρά στις επιχειρούμενες αλλαγές. Οι Ένοπλες Δυνάμεις έχουν να αντιμετωπίσουν δύο βασικές προκλήσεις: Πρώτη είναι η διαχείριση της καθημερινότητας, ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, ειδικά όταν η καθημερινότητα αφορά άμεσα στην άμυνα της χώρας, στην προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και στην εξασφάλιση της εθνικής ανεξαρτησίας, τομείς που δεν επιδέχονται παραχωρήσεις ή συμβιβασμούς. Παράλληλα, απαιτείται να σχεδιάζουν για το μέλλον, γεγονός που συνεπάγεται την προετοιμασία αλλαγών. Δύσκολα σχεδιάζεις το μέλλον όταν διαχειρίζεσαι μια σκληρή καθημερινότητα. Επειδή όμως και τα δύο είναι απαραίτητα, υποστήριζα ανέκαθεν ότι η πραγματική πρόκληση είναι η διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ τους.
Ως επικεφαλής του Ελληνικού Στρατού, εισήγαγα νέα στοιχεία και δραστηριότητες, άλλαξα τον τρόπο εκπαίδευσης, άλλαξα τη λειτουργία και την καθημερινότητα, προσπαθώντας να ξεπεράσω γραφειοκρατίες, αντιλήψεις και αντιδράσεις απέναντι στο νέο.
Προσπάθησα να επιφέρω αλλαγές σε τρία βασικά επίπεδα: στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, στις θεσμικές διαδικασίες μας, έτσι ώστε να επιταχυνθεί η διαδικασία λήψης απόφασης, και στον τρόπο με τον οποίο επιχειρούμε. Οι αντιδράσεις ήταν αρκετές, αλλά διαχειρίσιμες.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις χαρακτηρίζονται, επίσης, από την αυστηρά δομημένη λειτουργία, το συγκεκριμένο πλαίσιο εντός του οποίου κινούνται τα στελέχη και φυσικά την απόλυτη δέσμευση στην ιεραρχία. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον πώς αναδεικνύονται χαρισματικά στελέχη που μπορούν να εξελιχθούν σε ηγέτες; Ποιο είναι το μυστικό για να συνδυάζεται η πειθαρχία και η πίστη στην ιεραρχία με τη δημιουργική σκέψη, που επιτρέπει την εξεύρεση λύσεων;
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ηγεσίας είναι η ικανότητα καθορισμού διαδικασιών μέσα από τις οποίες να αναγνωρίζονται, να αξιολογούνται και να επιβραβεύονται οι βέλτιστες πρακτικές. Εάν οι διαδικασίες αυτές δεν θεσμοθετηθούν σωστά, εάν δεν θωρακισθούν, αφενός απαξιώνονται, αφετέρου μπορεί να οδηγήσουν στην εσφαλμένη επιβράβευση, μειώνοντας το κύρος του οργανισμού και των ηγετών του.
Παράλληλα με την πειθαρχία, την αυστηρά ιεραρχική δομή που χαρακτηρίζουν τις Ένοπλες Δυνάμεις και τη σαφή διαφοροποίηση μεταξύ των επιπέδων διοίκησής τους, απαιτείται ο λεπτομερής καθορισμός διαδικασιών, προκειμένου -αρχικά σε τακτικό επίπεδο- να αναδείξεις τον καλύτερο σκοπευτή, τον καλύτερο οδηγό, τον καλύτερο επιτελή, τον καλύτερο γιατρό, τον καλύτερο νοσηλευτή, και να τους τιμήσεις, να τους βγάλεις από το περιορισμένο περιβάλλον τους και να καταδείξεις αυτό που κάνουν καλύτερα από τους υπόλοιπους. Στο επιχειρησιακό επίπεδο, χρειάζεται να αναδείξεις και να επιβραβεύσεις την καλύτερη μονάδα, τον καλύτερο σχηματισμό, και βεβαίως, σε στρατηγικό επίπεδο, τις ιδέες εκείνες οι οποίες θα λειτουργήσουν ως game changers ή θα επιδρούν στα choke points, τις ιδέες που η υλοποίησή τους, πραγματικά, θα βελτιστοποιεί τη λειτουργία του οργανισμού.
Εάν ένας οργανισμός όπως οι Ένοπλες Δυνάμεις, με αποτύπωμα σε όλον τον ελλαδικό χώρο, με χιλιάδες προσωπικό, διαφορετικών κατηγοριών -και με διαφορετικές φιλοδοξίες η κάθε κατηγορία- με διαφορετικά δίκτυα τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους, με διαφορετική αποστολή και στόχους, αφεθεί να λειτουργεί μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, χωρίς να επέμβεις, χωρίς να αναδείξεις κάποιες πρακτικές, χωρίς να τους συνενώσεις και να προωθήσεις τους άριστους, τότε ο οργανισμός σου δεν είναι δυνατόν να εξελιχθεί και δεν είναι δυνατόν να κινηθεί προς την πρόοδο και την αριστεία.
Μπορώ να σας πω με βεβαιότητα ότι το αυστηρό πλαίσιο λειτουργίας των Ενόπλων Δυνάμεων δεν αναστέλλει την ανάπτυξη πρωτοβουλίας για την υποβολή καινοτόμων ιδεών ή δράσεων που αναδεικνύουν ηγετικές ικανότητες. Άλλωστε, ενισχύεται η ανάπτυξη της πρωτοβουλίας κατά την υλοποίηση των ανατιθέμενων έργων, γεγονός που αποτελεί αυτόνομο παράγοντα παρακίνησης και ικανοποίησης, καθώς ενισχύει την ανθρώπινη δημιουργικότητα.
Η ένταξη σε ένα πλαίσιο με απόλυτη δέσμευση, ιεραρχική δομή, άρτια οργάνωση και διαδικασίες αξιολόγησης, δίνει τη δυνατότητα στα στελέχη να αποκτήσουν εμπειρία, να βιώσουν συνθήκες που απαιτούν εγρήγορση, αποφασιστικότητα, να αποκτήσουν υψηλό επίπεδο κατάρτισης στο γνωστικό τους αντικείμενο και να διακριθούν οι καλύτεροι μέσω του υγιούς συναγωνισμού.
Πόσο δύσκολο είναι να είναι κανείς επικεφαλής χιλιάδων ανθρώπων όπως συμβαίνει με τους επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων; Πόσο δύσκολο είναι να δοθεί κίνητρο και να διατηρηθεί το ηθικό ακμαίο και η αποτελεσματικότητα σε υψηλό επίπεδο;
Οι Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούν έναν από τους πλέον συνεκτικούς οργανισμούς της χώρας, αποτέλεσμα του αυστηρού πλαισίου εντός του οποίου κινούνται και της αυστηρής ιεραρχικής δομής που ακολουθείται. Το ίδιο το ισχύον σύστημα προετοιμάζει στελέχη σταδιακά και μεθοδικά, δίνοντάς τους τη δυνατότητα, από τα πρώτα βήματα της καριέρας τους, να αναπτύξουν ηγετικές δεξιότητες.
Οι διαδικασίες αξιολόγησης του ανθρώπινου δυναμικού στις Ένοπλες Δυνάμεις είναι τέτοιες που, όταν κάποιος φτάσει να διοικεί έναν μεγάλο σχηματισμό ή να διοικεί τον Ελληνικό Στρατό, έχει περάσει από στάδια που μπορούν να εγγυηθούν ότι είναι σε θέση να διοικήσει. Είναι η εξελικτική διαδικασία μέσω της συνεχούς εκπαίδευσης των στελεχών και της απόκτησης εμπειριών, λόγω ανάθεσης προκλητικών καθηκόντων, που αναδεικνύουν ηγετικές ικανότητες από πολύ νωρίς, ήδη στα πρώτα στάδια της καριέρας τους. Επίσης, το αξιοκρατικό σύστημα αξιολόγησης των στελεχών βρίσκεται στο κέντρο του αξιακού πυρήνα τους, προκειμένου να ξεχωρίσουν και να διακριθούν εκείνοι που μέσω της πορείας τους στις Ένοπλες Δυνάμεις έχουν κριθεί και αποδείξει ότι δικαίως ηγούνται.
Ξεκινάς από τη διοίκηση ενός μικρού αριθμού συμμαθητών σου και μικρότερων μαθητών σε μια Στρατιωτική Σχολή και ανεβαίνεις συνεχώς τα επίπεδα της διοίκησης, με την ένταση να αυξάνεται κάθε φορά. Αυξάνονται οι προκλήσεις, αυξάνεται το προσωπικό που πρέπει να διαχειριστείς, αυξάνεται η δική σου εμπειρία, αλλά και η ευθύνη να βρεις τρόπους, ώστε να παρακινήσεις όλους αυτούς τους ανθρώπους.
Το σημαντικότερο είναι να έχεις όραμα -τη συνεκτική δύναμη του οργανισμού, την κινητήριο δύναμη για δράση- και βέβαια πάθος για αυτό που κάνεις. Χωρίς αυτά δεν θα μπορέσεις ποτέ να πείσεις και να κινητοποιήσεις ανθρώπους, να τους παρασύρεις από τα καθημερινά τους προβλήματα και να τους κάνεις συνοδοιπόρους με το πάθος σου, να τους εμπνεύσεις με το όραμά σου. Ειδικά όταν το όραμα αυτό είναι η ασφάλεια και η άμυνα της Πατρίδας, τότε κατανοούμε πόσο σημαντικό είναι να συμπαρασύρεις τους ανθρώπους αυτούς, να τους πείσεις να απομακρυνθούν από την ικανοποίηση ή την ανησυχία του «εγώ» τους και να ενστερνισθούν την ικανοποίηση και την ανησυχία του «εμείς».
Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας κάποια εμπειρία από την πορεία σας στις Ένοπλες Δυνάμεις η οποία θεωρείτε πως σας έδωσε ένα πολύτιμο μάθημα περί ηγεσίας;
Στα σαράντα τρία χρόνια παρουσίας μου στις Ένοπλες Δυνάμεις, πολλά ήταν τα γεγονότα τα οποία συνέβησαν, όπως και οι κρίσεις που διαχειρίστηκα. Από αυτά εξήχθησαν πολλά στοιχεία για την ηγεσία και τον τρόπο που αυτή απαιτείται να ασκείται, είτε ως συμπεράσματα είτε ως διδάγματα. Μία χαρακτηριστική και πρόσφατη κρίση συνέβη ένα χρόνο πριν, όταν η Τουρκία εργαλειοποίησε το μεταναστευτικό ζήτημα, επιχειρώντας να συντονίσει και να προωθήσει στη χώρα μας μεγάλο αριθμό παράνομων μεταναστών. Ήταν μια δύσκολη κατάσταση της οποίας ο χειρισμός υπήρξε εξαιρετικά κρίσιμος, ενώ τα αποτελέσματα από ενδεχόμενη αστοχία στην αντιμετώπισή της θα ήταν οδυνηρά για τη χώρα.
Κάθε οργανισμός, όπως και οι Ένοπλες Δυνάμεις, σχεδιάζει για την αντιμετώπιση πιθανών καταστάσεων κρίσεων. Αξιολογεί κινδύνους, δυνατότητες και σενάρια, μέσω μιας συνεχούς και απαραίτητης διαδικασίας, η οποία ωστόσο εγγυάται την επιβίωση του ίδιου του οργανισμού.
Θα ήθελα λοιπόν να σταθώ τόσο στη διάρκεια του σχεδιασμού αντιμετώπισης της συγκεκριμένης κρίσης, όσο και σε εκείνα που συνέβησαν κατά την εξέλιξή της. Δύο στάδια λοιπόν: ο σχεδιασμός μιας επιχείρησης και η υλοποίησή της. Ποιοι είναι οι τομείς που απαιτείται να εστιάσουμε και να επέμβουμε, έτσι ώστε να σχεδιάσουμε την αντιμετώπιση μιας κρίσης; Διακριτά μπορούμε να επέμβουμε στους ανθρώπους, στις διαδικασίες και στα υλικοτεχνικά μέσα.
Η κρίση την περίοδο εκείνη εξελισσόταν τόσο έντονα και με τέτοιες ταχύτητες, που δεν μπορούσαμε να επέμβουμε ούτε στις διαδικασίες ούτε όμως στα υλικοτεχνικά μέσα, των οποίων η αλλαγή ή η προμήθεια νέων απαιτεί χρονοβόρες διαδικασίες. Έτσι, η επιλογή και συνάμα πρόκληση ήταν μοναδική: Πώς θα μπορέσουμε να επέμβουμε στον άνθρωπο. Πώς θα μπορέσουμε να πείσουμε τους ανθρώπους μας ότι η εθνική αποστολή είναι πάνω από όλα, ότι εμείς -και όταν λέω εμείς, εννοώ η Πατρίδα- είναι πάνω απ’ όλα. Έπρεπε το προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας να κατανοήσει το κοινό όραμα, τους κοινούς στόχους, και να υλοποιήσει αυτό το τεράστιο έργο για την Πατρίδα.
Η επιτυχής αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης του μεταναστευτικού οφείλεται στην έγκαιρη αντίληψη της διαμορφούμενης κατάστασης από τον Πρωθυπουργό και το στενό του επιτελείο, στον καθορισμό δράσεων εντός ενός σαφώς διατυπωμένου οράματος, με ξεκάθαρη επιθυμητή τελική κατάσταση, σαφή ιεραρχία και αρμοδιότητες, καθώς και με ελεγκτικούς μηχανισμούς για την παρακολούθηση και ανατροφοδότηση της δυναμικής.
Θεωρώ ότι το κυρίαρχο στοιχείο για την αλλαγή νοοτροπίας στον τομέα αυτό και για τη νίκη της Πατρίδας, ήταν ένα: η αποτελεσματική ηγεσία. Η ηγεσία που γρήγορα αντιλήφθηκε το πρόβλημα, γρήγορα στάθμισε τις επιλογές, γρήγορα επέλεξε τρόπο ενεργείας και γρήγορα προχώρησε στην υλοποίηση, με σωστές δράσεις και σωστά έργα. Θεωρώ λοιπόν ότι, για εμένα, ένα πραγματικά αξιόλογο και πολυεπίπεδο μάθημα ηγεσίας προήλθε από τη διαχείριση αυτής της κρίσης.
Έχετε κάποιο συγκεκριμένο motto όσον αφορά την ηγεσία; Υπάρχει κάποια ιστορική προσωπικότητα ή κάποιο κείμενο στρατηγικής που αποτελεί έμπνευση για εσάς όσον αφορά την ηγεσία;
Σε ό,τι αφορά στο πρώτο σκέλος της ερώτησης, θα ήθελα να σταθώ στις λέξεις: πάθος, αγάπη για την Πατρίδα, διάθεση προσφοράς, αφοσίωση στο σκοπό και πειθαρχία. Τα στοιχεία αυτά απαντώνται σε κάθε μοντέλο ηγεσίας και οφείλουν να διέπουν την καθημερινότητά μας. Εκείνο που θα ήθελα να επισημάνω, είναι ο τρόπος που προσωπικά επέλεξα για την αυτοβελτίωση σε θέματα ηγεσίας. Ηγούμενος προσωπικού, απαιτείται να αξιολογείς καθημερινά τον εαυτό σου. Έχοντας στόχους άμεσους, μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους και ελέγχοντας καθημερινά ποιους από αυτούς μπορείς να πετύχεις, πρέπει να αυτοαξιολογείσαι, να αναστοχάζεσαι και να καλλιεργείς την ενσυναίσθηση. Πρέπει να προβληματίζεσαι για τους λόγους που σε οδήγησαν σε μια αστοχία. Αν δεν το κάνεις καθημερινά, όσες προσωπικότητες ηγετών και να μελετήσεις, δεν θα μπορέσεις να αυτοβελτιωθείς.
Χρειάζεται όμως και να εντοπίσεις τους λόγους για τους οποίους πέτυχες. Έθεσες τον εαυτό σου ως πρότυπο; Είχες πάθος όταν μιλούσες στους συνεργάτες σου; Είχες θέσει σωστά έργα και στόχους; Αφιερώθηκες σε αυτό δείχνοντας αφοσίωση; Έδειξες πειθαρχία εσύ ο ίδιος, αυτοπειθαρχώντας στους στόχους που είχες θέσει; Θα διαπιστώσεις ότι αν τα έκανες αυτά, δεν θα υπήρχε στόχος καθημερινός, μεσοπρόθεσμος ή μακροπρόθεσμος που να μην έχει επιτευχθεί. Άρα, η ενσυναίσθηση και η αντίληψη όσων συμβαίνουν γύρω σου και η δυνατότητα να αξιολογείς καθημερινά τις πράξεις σου μέσα από την αυτοκριτική σου, είναι εκείνα που σε βελτιώνουν καθημερινά.
Τι θα συμβουλεύατε τους business leaders στην Ελλάδα, δεδομένης της δύσκολης οικονομικής συγκυρίας που βιώνει η χώρα εδώ και αρκετά χρόνια αλλά και της κρίσης της πανδημίας, που έχει προκύψει τον τελευταίο χρόνο; Πού θα πρέπει να εστιάσουν για να υπερκεράσουν δυσκολίες;
Τίποτα δεν είναι πλέον ίδιο. Την τελευταία δεκαετία, η Ελλάδα δοκιμάζεται από μια σφοδρή οικονομική κρίση, που λαμβάνει προεκτάσεις και στην κοινωνικοπολιτική ζωή. Από τις αρχές του περασμένου έτους δοκιμαζόμαστε -τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο- από μια πρωτοφανή υγειονομική κρίση. Όταν το εξωγενές περιβάλλον μεταβάλλεται, το ίδιο πρέπει να κάνει και η στρατηγική μας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων.
Πιστεύω ότι η αναπλαισίωση της καθημερινότητάς μας, η ικανότητα δηλαδή να στρέφουμε την προσοχή σε πολλαπλές οπτικές και νέα παραδείγματα, έτσι ώστε να παράγουμε καινοτόμες επιλογές, θα συμβάλλει καθοριστικά στην αντιμετώπιση κάθε κρίσης. Όταν τα όνειρά μας για τον οργανισμό που διοικούμε δεν μας τρομάζουν, τότε θα πρέπει να τα αλλάξουμε, διότι μάλλον έχουμε θέσει τον πήχυ πολύ χαμηλά...
Αγωνιζόμαστε με αισιοδοξία και χαμόγελο, κάνοντας τα αδύνατα δυνατά! Δυναμώστε την εσωτερική μουσική σας και πραγματοποιήστε όσα δεν γίνονται!
Έχει χρειαστεί -ακόμη και πολύ πρόσφατα- να διαχειριστείτε κρίσεις όσον αφορά τα εθνικά ζητήματα. Ποια είναι τα στοιχεία που πρέπει να διαθέτει κανείς σε τέτοιες στιγμές υψηλών απαιτήσεων;
Αρχικά, πρέπει να ακούς τις εισηγήσεις. Πρωταρχική σημασία έχει να μην επιτρέπεις να σου μεταφέρουν μόνο το πρόβλημα, αλλά να επανέρχεσαι ρωτώντας: «Σε άκουσα, τι έχεις να προτείνεις;». Σημαντικό επίσης είναι να διαθέτεις φίλτρα στον τομέα της διαχείρισης των πληροφοριών. Πάντοτε, σε περιόδους κρίσης, εκείνος που έχει την ευθύνη της λήψης απόφασης, δέχεται αναρίθμητες πληροφορίες. Αν δεν έχουν προβλεφθεί τα κατάλληλα φίλτρα, μέσω και της στελέχωσης με έμπειρο προσωπικό που να επιτρέπει, με συγκεκριμένες προτεραιότητες, αυτές οι πληροφορίες να καταλήγουν σε εσένα, τότε δεν θα καταστεί δυνατόν να μπορέσεις να λάβεις απόφαση. Απαιτείται να ακούς τις εισηγήσεις από το επιτελείο σου, απαιτείται οι άνθρωποι που σε πλαισιώνουν να συμμετέχουν στο war gaming που ακολουθεί, προκειμένου να διαπιστωθούν τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της κάθε εισήγησης. Αυτή η διεργασία θα σου επιτρέψει να επιλέξεις την καλύτερη λύση, η οποία αφενός θα σου δώσει άμεσα αποτελέσματα και αφετέρου θα σε βοηθήσει να ανατρέψεις την κατάσταση, να αναλάβεις εσύ την πρωτοβουλία και να επιβληθείς στη βούληση του αντιπάλου, διαχειριζόμενος αποτελεσματικά την κρίση.
Σημαντικός, επίσης, είναι και ο τρόπος απεμπλοκής από την κρίση, μια διαδικασία εξαιρετικά σύνθετη, καθώς απαιτεί αυτοκυριαρχία, χιούμορ, ηρεμία και βεβαίως, τη δυνατότητα να μπορείς να διακρίνεις μέσα από τον κυκεώνα των πληροφοριών τις κατάλληλες και εκείνες που θα σε οδηγήσουν στη σωστή απόφαση.
Κατά τη διαχείριση της κρίσης πρέπει να είσαι σε θέση να διακρίνεις και το τέλος της. Δύσκολο εγχείρημα, καθώς κατά τη διάρκεια της διαχείρισης μιας δύσκολης κατάστασης, σίγουρα θα απαιτηθεί η εμπλοκή σε έναν κύκλο εισηγήσεων-αποφάσεων και επανεισηγήσεων-επαναποφάσεων, διαδικασία που ενδεχομένως δεν επιτρέπει να πραγματοποιήσεις το άλμα και να διακρίνεις πώς θα τελειώσει, να αντιληφθείς δηλαδή το end state της κρίσης, να αποφασίσεις ή να προβλέψεις από την αρχή την επιθυμητή τελική κατάσταση και πώς θέλεις να βρεθεί ο οργανισμός σου στην προκειμένη περίπτωση.
Who is who
Ο Αλκιβιάδης Στεφανής γεννήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 1959, στην Αθήνα και κατάγεται από την Αγιάσο της Λέσβου.
Είναι Στρατηγός, επίτιμος Αρχηγός ΓΕΣ.
Απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, παρακολούθησε όλα τα προβλεπόμενα Σχολεία Εκπαίδευσης Αξιωματικών Τεθωρακισμένων και το Προκεχωρημένο Σχολείο Αξιωματικών Τεθωρακισμένων στις ΗΠΑ (Army Armor School, Fort Knox, Kentucky).
Αποφοίτησε από την Ανωτάτη Σχολή Πολέμου, τη Σχολή Εθνικής Άμυνας και το Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας (National Defense University-NDU) στην Ουάσιγκτον, όπου απέκτησε MSc στη «Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας».
Στη σταδιοδρομία του, μεταξύ άλλων, έχει διατελέσει Διοικητής 98ης Επιλαρχίας Μέσων Αρμάτων (1998 - 2000), Υπασπιστής του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας επί προεδρίας Κωστή Στεφανόπουλου (2000 - 2002), Διοικητής της XXIII Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας (2011 - 2012), Διευθυντής του Δ΄ Κλάδου ΓΕΣ (2012 - 2014), Διοικητής της 95 Ανωτέρας Διοίκησης Ταγμάτων Εθνοφυλακής (2014 - 2015), Διοικητής του Γ ΄ Σώματος Στρατού / NRDC-GR (2016 - 2017) και Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Στρατού (2017 - 2019).
