Συνέντευξη στον ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΣΟΥΚΑΛΑ
Τις τάσεις και τις εξελίξεις που καταγράφονται ήδη στο εξωτερικό όσον αφορά το λιανεμπόριο τροφίμων και πρόκειται να απασχολήσουν και την ελληνική αγορά τα επόμενα χρόνια, αναλύει στη συνέντευξή του στο RetailBusiness o πρόεδρος του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ), Κώστας Μαχαίρας, ο οποίος αναφέρεται και στις τάσεις συγκέντρωσης που εκτιμά πως θα συνεχιστούν στον κλάδο. Επίσης, προβλέπει «πόλεμο τιμών» αλλά και αλλαγή νοοτροπίας από retailers και προμηθευτές στη χώρα μας.
Ποιες είναι οι τάσεις που καταγράφονται αυτή την περίοδο όσον αφορά την ανάπτυξη καταστημάτων σούπερ μάρκετ σε παγκόσμιο επίπεδο;
Στα επόμενα χρόνια αναμένουμε μείωση των χώρων πώλησης των καταστημάτων κατά περίπου 35% μέχρι το 2025. Πρόκειται για κάτι που ήδη παρατηρείται στις αγορές των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Παράλληλα, καταγράφεται αλλαγή στη χρήση χώρων πώλησης ειδικά σε high streets, με καταστήματα τροφίμων να μετακινούνται σε σημεία που προηγουμένως φιλοξενούσαν λιανέμπορους άλλων κατηγοριών. Πρόκειται για εξελίξεις που αναμένονται και στην Ελλάδα και κατά κύριο λόγο έχουν να κάνουν με την ανάγκη για μείωση κόστους. Γενικότερα, όπως φαίνεται, οι μεγάλες σάλες «τελειώνουν» για το λιανεμπόριο τροφίμων. Το μέλλον δεν είναι εκεί. Την επόμενη δεκαετία θα έχουμε άλλου είδους μορφή λιανεμπορίου, με άλλες προσεγγίσεις.
Στο εξωτερικό φαίνεται πως τα malls γίνονται όλο και πιο δημοφιλή για το λιανεμπόριο τροφίμων. Τι ισχύει διεθνώς και τι στη χώρα μας;
Στην Ελλάδα τα malls είναι κάτι σχετικά καινούργιο, ενώ υπάρχουν και κάποιες αδυναμίες. Υπάρχει μεγάλη έλλειψη κατάλληλων χώρων για τη δημιουργία ενός σωστού mall, ενώ όσα δημιουργήθηκαν στη χώρα μας, δεν διέθεταν κανένα σχεδιασμό αναφορικά με την τροφοδοσία των καταστημάτων με προϊόντα και ειδικά για υγειονομικού ενδιαφέροντος επιχειρήσεις. Στις ΗΠΑ τα malls ή shopping centers είναι πολύ μεγαλύτερων διαστάσεων και χρησιμοποιούν τα σούπερ μάρκετ σαν «άγκυρες». Στην Ελλάδα αυτό δεν συνέβη, ενώ και αυτά που σχεδιάζονται να γίνουν στο λεκανοπέδιο της Αττικής στην ουσία θα «κανιβαλίσουν» τα υπάρχοντα, που έχουν μια καλή απόδοση. Όσον αφορά, πάντως, γενικότερα την παρουσία του λιανεμπορίου τροφίμων στα malls, αυτό που παρατηρούμε στο εξωτερικό και συνέβαινε παλαιότερα στα hypermarkets, είναι πως οι πελάτες μετακινούνται ανάλογα με το concept. H διαφορετικότητα που προσφέρει κάθε mall είναι που τραβάει και τον κόσμο. Οι retailers, και κυρίως αυτοί που δεν ανήκουν στην αγορά των τροφίμων, το έχουν αντιληφθεί και ήδη καταλαμβάνουν χώρους στα νέα malls και ανάλογα με την απόδοση που καταγράφουν, προχωρούν σε αλλαγές του concept του καταστήματος ή και στο κλείσιμό του, καθώς καλούνται να ανταποκριθούν και σε υψηλότερα λειτουργικά κόστη, από το κόστος του ενοικίου μέχρι και τα έξοδα για την απαραίτητη προβολή του εμπορικού κέντρου. Tα malls, λοιπόν, πρέπει να έχουν στρατηγική τοποθέτηση, να διαθέτουν συγκεκριμένο concept. Στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής, δεν έχουμε δει κάτι τέτοιο, με την εξαίρεση του Golden Hall, που διαθέτει μια διαφορετική προσέγγιση. Όσον αφορά το μέλλον, δεν νομίζω πως το λεκανοπέδιο Αττικής-για να εστιάσουμε σε αυτή την περιοχή- χωράει περισσότερα από 10 malls, τα οποία φυσικά θα πρέπει να διαθέτουν συγκεκριμένα concept και να εστιάζουν στον shopper, o οποίος αποτελεί το αύριο για το λιανεμπόριο. Ο στόχος είναι να κάνεις τον shopper να αισθανθεί καλύτερα μέσα στο «κουτί» που τον φέρνεις. Είτε πρόκειται για μπακάλικο είτε για ένα super luxurious mall. Πρόκειται για κάτι που τα παλιά μικρομπακάλικα το είχαν. Εστίαζαν στον shopper, στην προσωπική επαφή. Αυτό έχει χαθεί σήμερα και είναι το μοναδικό «κλειδί» που θα φέρει ξανά τον κόσμο στα καταστήματα. Ακόμη και στο digital…
Θεωρείτε, όμως, πως η τάση της αυξανόμενης διείσδυσης του λιανεμπορίου τροφίμων θα κάνει την εμφάνισή της και στην Ελλάδα; Ποιο είναι το «χρονοδιάγραμμα» που υπολογίζετε για την εμφάνιση και την πιθανή επικράτησή της;
Δεν πιστεύω πως αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα υπάρχουν σάλες που να επιτρέπουν την ύπαρξη μεγάλων σούπερ μάρκετ στα malls. Αυτό που εκτιμώ πως θα δούμε στα επόμενα χρόνια είναι η δημιουργία hubs ή picking points στα εμπορικά κέντρα για τα ηλεκτρονικά καταστήματα ή τις υπηρεσίες delivery του λιανεμπορίου τροφίμων. Θα μπορείς να παραλαμβάνεις από εκεί τα ψώνια σου επιλέγοντας το εκάστοτε σημείο με βάση το πρόγραμμά σου. Δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο. Στο μέλλον τα περισσότερα βενζινάδικα θα είναι picking points. Ήδη παρατηρούνται σχετικές συνεργασίες δικτύων πρατηρίων με εταιρείες ταχυμεταφορών. Επίσης, εκτιμώ πως θα υπάρξουν convenience stores μέσα στα malls στην Ελλάδα. Δεν θα μπορείς να έχεις καταστήματα 1.500 τ.μ. σε ένα εμπορικό κέντρο, αλλά αν διαθέτεις ένα καλό concept, θα μπορείς να καταγράφεις αποτελέσματα με ένα πιο μικρό convenience κατάστημα (150-300 τ.μ.). Άλλωστε, δεν ταιριάζουν όλες οι κατηγορίες τροφίμων με τη διάθεση των καταναλωτών που επισκέπτονται ένα mall για τις διάφορες αγορές τους. Φυσικά, να σημειώσω πως αναφέρομαι σε malls που εντάσσουν μέσα στα καταστήματά τους σούπερ μάρκετ και όχι σε περιπτώσεις όπου τα υπόλοιπα καταστήματα έχουν δημιουργηθεί συμπληρωματικά δίπλα σε ένα αρχικό μεγάλο σούπερ μάρκετ.
Πώς επηρεάζουν τις αλυσίδες σούπερ μάρκετ η άνοδος του ηλεκτρονικού εμπορίου που αρχίζει να καταγράφεται και στην Ελλάδα και οι αλλαγές που επιφέρει;
Δυστυχώς, η πλειονότητα των «παικτών» της ελληνικής αγοράς δεν έχει αντιληφθεί την αλλαγή, ούτε και αυτοί που είναι ήδη στο χώρο του online και έχουν επενδύσει και αρκετά χρήματα. Η προσέγγιση που κάνουν, αν και πολυέξοδη, είναι παλαιολιθική. Το online εμπόριο στο μέλλον θα έχει μεγάλη ταχύτητα, καλύτερη εξυπηρέτηση, περισσότερη ποικιλία και τιμές που θα προβληματίσουν. Όσον αφορά το τελευταίο, ας μην ξεχνάμε πως «πόλεμο τιμών» δεν έχουμε βιώσει στην ουσία στην Ελλάδα. Αυτό που συμβαίνει σήμερα στο ελληνικό λιανεμπόριο και κατευθύνεται κατά κύριο λόγο από τους προμηθευτές, είναι «πόλεμος προσφορών» και είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Δεν έχει να κάνει με τον παράγοντα τιμή και γι’ αυτό και ο καταναλωτής είναι μπερδεμένος. Όλες οι έρευνες που κάνουμε στο ΙΕΛΚΑ, μας δείχνουν πως οι πελάτες μας δεν μπορούν να αποφασίσουν εύκολα. Δεν γνωρίζουν αν αυτό που κάνουν είναι το σωστό ή όχι. Αυτή την πραγματικότητα, ένας καλός «παίκτης» του digital μπορεί να την εκμεταλλευτεί και να κατακτήσει ένα μεγάλο μερίδιο της αγοράς. Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο προχωράμε σήμερα είναι λάθος. Βέβαια, ο ήλιος ανατέλλει για όλο τον κόσμο. Αν βρεθεί κάποιος σε αυτή την αγορά των 23 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 9,5 δισ. ευρώ αντιστοιχούν στο οργανωμένο λιανεμπόριο, και προσεγγίσει την υπόθεση μεθοδικά, θα ανακαλύψει πως υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες για τα επόμενα 6-7 χρόνια, για τα οποία μπορούμε να έχουμε σήμερα κάποια εικόνα με βάση τις τάσεις που αναδύονται.
Θεωρείτε πως υπάρχει προοπτική ανάκαμψης και ανόδου για το οργανωμένο λιανεμπόριο τροφίμων στην Ελλάδα στο άμεσο μέλλον;
Θεωρώ πως και το οργανωμένο λιανεμπόριο μπορεί να καταγράψει άνοδο και να επιστρέψει στα 13-14 δισ. ευρώ, αλλά και η υπόλοιπη αγορά να ανέλθει συνολικά στα 25 δισ. ευρώ, παρόλη την πίεση και με τα σημερινά δεδομένα. Άλλωστε, ακόμη και μια ενδεχόμενη αναστροφή του κλίματος στην οικονομία δεν θα επηρεάσει ιδιαίτερα την αγορά των τροφίμων. Στο εξής δεν πρόκειται να γίνεται αλόγιστη χρήση χρημάτων για τρόφιμα. Οι καταναλωτές ίσως να ξοδεύουν στο μέλλον περισσότερα χρήματα για υπηρεσίες ή για πράγματα, που τους κάνουν να αισθάνονται όμορφα. Όχι, όμως, για τρόφιμα. Επίσης, ας μην παραβλέπουμε πως το μέσο καλάθι στο μέλλον θα είναι ανάλογο με το σημερινό ή ελάχιστα αυξημένο, καθώς με τα ίδια χρήματα θα μπορείς να αγοράσεις περισσότερα πράγματα. Οι τιμές θα πέσουν για διάφορους λόγους. Θα αλλάξουν οι συσκευασίες και θα εμφανιστούν νέα προϊόντα. Θα υπάρχει πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο τι (και πώς το) ψωνίζουμε σήμερα με το τι θα ψωνίζουμε σε 5 χρόνια και τι σε 10 χρόνια. Είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον, και στο ΙΕΛΚΑ ετοιμάζουμε μια σχετική μελέτη, εξετάζοντας τι γινόταν και στο παρελθόν, από τη δεκαετία του 1980 έως σήμερα. Θα έρθει μια μεγάλη διαφοροποίηση και οι Έλληνες λιανέμποροι, που έχουν απομείνει σήμερα στην αγορά, θα πρέπει να προβληματιστούν. Θα πρέπει να εξετάσουν τι δεν έκαναν καλά και να μελετήσουν αυτούς που έκαναν κάτι καλά, για να δουν πώς μπορούν να συνεχίσουν.
Προβλέπετε νέες κινήσεις συγκέντρωσης στον κλάδο;
Οι τάσεις συγκέντρωσης θα συνεχιστούν στην ελληνική αγορά. Εγώ έχω πει από το 1988 πως στην Ελλάδα σταδιακά θα υπάρχουν 5 εταιρείες λιανεμπορίου. Εξακολουθώ να το πιστεύω αυτό και εκτιμώ πως δύο θα προέρχονται από τον σημερινό χώρο της αγοράς και θα προκύψουν μέσα από τις διάφορες εξελίξεις, ενώ οι άλλες τρεις θα είναι διαφορετικού χαρακτήρα.
Για να επιστρέψουμε στο online και το digital, τι θεωρείτε πως μπορούν να προσφέρουν στο ελληνικό εμπόριο;
Η μεγάλη ευκαιρία που κρύβει το digital για την Ελλάδα είναι οι εξαγωγές. Δυστυχώς, ούτε αυτό το κάνουμε σωστά, γιατί η χώρα μας πάσχει αφενός από branding, αφετέρου από αξιοπιστία. Σαν μέτοχος της Green Cola βλέπω τα προβλήματα που υπάρχουν για ένα προϊόν που προέρχεται από την Ελλάδα - πόσο πιο δύσκολο είναι να πείσεις μια ξένη αλυσίδα. Το digital δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουν τα ελληνικά προϊόντα περισσότεροι άνθρωποι, αλλά χρειάζεται να επενδύσουμε στο branding εστιάζοντας στην ταυτότητα τόσο της χώρας, όσο και του εκάστοτε προϊόντος. To digital μπορεί να βελτιώσει την εικόνα της χώρας, να δείξει σε όλους πως δεν είμαστε μια μίζερη χώρα που παράγει μίζερα προϊόντα. Υπάρχουν κάποιες πολύ αξιόλογες προσπάθειες αυτήν τη στιγμή, κυρίως στο χώρο του ελαιόλαδου, αλλά για να αποκτήσουμε συγκεκριμένη ταυτότητα, χρειαζόμαστε πολύ μεγαλύτερο όγκο και ποσότητες. Πρέπει να αποκτήσεις διείσδυση, να έχει γνώμη για σένα ο μέσος καταναλωτής στο εξωτερικό. Επίσης, πρέπει να βρεις τρόπο να μιλήσεις αποτελεσματικά στους millennials, που στην ουσία αλλάζουν την αγορά. Βέβαια, να σημειώσω πως, δυστυχώς, στην Ελλάδα παρατηρούνται ακόμη μικρότητες, με έριδες και φιλονικίες μεταξύ εταιρειών με παρουσία στο εξωτερικό. Όλα αυτά πρέπει να λυθούν γρήγορα. Θα πρέπει να υπάρξει σχετική στρατηγική από το κράτος, να δημιουργηθεί μια ειδική επιτροπή, που να ορίσει τους άξονες για την προώθηση των ελληνικών προϊόντων στις αγορές του εξωτερικού, που θα είναι σεβαστοί και από όλους όσοι θα ακολουθήσουν στη συνέχεια.
Όσον αφορά το λιανεμπόριο;
To digital θεωρώ ότι ήδη έχει κάνει τους λιανέμπορους να αναθε- ωρήσουν τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργήσουν τα επόμενα χρόνια, οδηγώντας τους να κάνουν αλλαγές στα καταστήματά τους, που περιλαμβάνουν είτε τη δημιουργία κάθετων concepts είτε και τη ριζική αναμόρφωση των σημείων.
Ποιες αλλαγές βλέπετε να έρχονται τα επόμενα χρόνια σε αυτό το πλαίσιο;
Εκτιμώ πως τα επόμενα 5-6 χρόνια τα λεγόμενα convenience stores θα καταγράφουν αύξηση τζίρου σε ετήσια βάση τουλάχιστον 5% και το 2030 θα έχουν φτάσει το 7%. Θα δούμε μια στροφή του κόσμου προς την εκμετάλλευση του χρόνου, του χρήματος και της άνεσης, που θα οδηγήσει τη βιομηχανία να παραγάγει διαφορετικά προϊόντα, συνυπολογίζοντας το γεγονός πως διεθνώς, στις μεγάλες αστικές πόλεις του κόσμου -που αναμένονται να αυξηθούν σημαντικά στο μέλλον- τα σπίτια γίνονται μικρότερα και οι αποθηκευτικοί χώροι μειώνονται. Τα μεγέθη των προϊόντων θα περιοριστούν και η τιμή ανά χρήση θα γίνεται όλο και πιο σημαντικό κριτήριο. Ο millennial υπολογίζει τα πάντα και εστιάζει στη χρηστικότητα αντί να ενδιαφέρεται για την κατοχή. Είναι μια τελείως διαφορετική νοοτροπία, που ενέχει σημαντικές δυνατότητες στο digital κομμάτι, όπου μπορεί να αξιοποιηθεί πλήρως και αποτελεσματικά ο πλούτος data που υπάρχουν πια για τον shopper για να παρουσιαστούν νέα και εξατομικευμένα concepts. Aλλαγές θα πρέπει να περιμένουμε και στο σύστημα πληρωμών και ακόμη και στις πιστωτικές κάρτες. Γενικότερα, όλα θα περιστρέφονται γύρω από την έννοια του convenience αλλά ο ορισμός της θα διαφέρει ανάλογα με τη γενιά. Αλλιώς την ορίζουν οι millennials, αλλιώς η Generation Y, αλλιώς οι baby boomers. Οι λιανέμποροι θα πρέπει να παρουσιάσουν προγράμματα που θα τους εξυπηρετούν όλους, δεν μπορούν να αφήνουν κάποιους εκτός. Επίσης, πρέπει να εξετάσουν διάφορα ζητήματα που έχουν να κάνουν με το πώς θα προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες με άξονα το convenience των πελατών αλλά και με το marketing και την επικοινωνία τους, όπου στις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία καταγράφεται μια ξεκάθαρη στροφή προς τα social media, αν και στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν υπάρχει το σχετικό θεσμικό πλαίσιο και γι’ αυτό υπάρχουν διάφορα κακώς κείμενα. Ακόμη, θα πρέπει να υπάρχει διαφάνεια σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα. Αυτό ζητάει πλέον το κοινό και για πρώτη φορά βλέπουμε πως αυτό καθοδηγεί τη βιομηχανία και όχι το αντίστροφο.
Το λεγόμενο shopping experience θα πρέπει να είναι στις προτεραιότητες των retailers;
Φυσικά, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο στο οποίο θα πρέπει να εστιάσουν οι λιανέμποροι είναι το shopping experience. Δυστυχώς, στην Ελλάδα η έμφαση δίνεται στις προσφορές, που πλέον έχουν φτάσει να αντιστοιχούν στο 46% του τζίρου. Η κατάσταση αυτή δεν προσφέρει κάτι στο equity των επιχειρήσεων. Αντίθετα, οδηγεί κάποια στιγμή σε προσπάθειες περικοπών εξόδων και κόστους για ανάγκες κερδοφορίας, με την εξυπηρέτηση να είναι αυτή που εν τέλει επηρεάζεται. Αυτή είναι, όμως, που σε διαφοροποιεί κατά κύριο λόγο. Ο πελάτης θεωρεί δεδομένο πως πρέπει να είσαι φθηνός, η εξυπηρέτηση είναι που τον επηρεάζει. Οι καταναλωτές ενδιαφέρονται για ζητήματα όπως η ασφάλεια των τροφίμων (food safety) και η υγεία, θέλουν φρέσκα και τοπικά προϊόντα, θέλουν οι retailers να είναι περιβαλλοντικά και κοινωνικά υπεύθυνοι, να έχουν καλή εικόνα, να προσφέρουν ποιοτικά προϊόντα και καλή εξυπηρέτηση πελατών, η οποία μπορεί να έρθει με τη μεγαλύτερη εκπαίδευση των υπαλλήλων. Γενικότερα, αυτό που απαιτείται πλέον είναι η διαφοροποίηση. Ο κάθε retailer πρέπει να αποδεικνύει πως είναι και προσφέρει κάτι διαφορετικό.
Υπάρχουν τάσεις που καταγράφονται στο εξωτερικό οι οποίες αν και φαντάζουν «δύσκολες» ή «μακρινές», θα πρέπει να τις έχουμε υπόψη μας και ίσως μας απασχολήσουν;
Μια ακόμη τάση που καταγράφεται στις ΗΠΑ και ειδικά στις μεγάλες πόλεις είναι τα grocerants (grocery & restaurants). Πλέον ο κόσμος αφιερώνει πολύ περισσότερο χρόνο αναζητώντας πού θα πάει να φάει, τι θα φάει και πώς θα το παραγγείλει. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να προσεγγίσεις με τελείως διαφορετικό τρόπο τους πελάτες και να τους πείσεις πως το προϊόν, το έτοιμο φαγητό που προσφέρει η αλυσίδα, είναι καλύτερο από αυτό των εστιατορίων. Πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Επίσης, θα πρέπει να περιμένουμε την ανάδυση κάποιων smart formats, όπως για παράδειγμα αυτό που έχει κάνει την εμφάνισή του τελευταία στην Ιαπωνία και συνίσταται στη λειτουργία καταστημάτων που προσφέρουν 200 μόνο κωδικούς. Διακόσιους διαφορετικούς κωδικούς, όμως, σε κάθε κατάστημα της αλυσίδας ανάλογα με το αγοραστικό κοινό της περιοχής και τις ανάγκες του. Φυσικά, βασίζεται στην αξιοποίηση των big data και των analytics και απευθύνεται κατευθείαν στον shopper. Επίσης, εκτιμώ πως και όσον αφορά τα προϊόντα, θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές σχετικά με το μέγεθος και το packaging, ενώ θα προκύψουν και private brands εξαιρετικής ποιότητας από υπερτοπικούς global retailers, η ανάπτυξη των οποίων θα δίνει εντελώς διαφορετική αίγλη στα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας, που αρχικά εμφανίστηκαν για λό- γους τιμής.
Οι αλλαγές που έρχονται στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα ποια μορφή θα έχει το λιανεμπόριο τροφίμων σε 2-3 χρόνια;
To 2020 το λιανεμπόριο τροφίμων, ακόμη και στη χώρα μας, θα έχει μια διαφοροποιημένη μορφή από αυτή που γνωρίζουμε σήμερα. Βέβαια, η πρόβλεψη αυτή ίσως να είναι λίγο ριψοκίνδυνη, καθώς στην Ελλάδα έχουμε τουλάχιστον δύο αλυσίδες που βρίσκονται σε μεταβατική περίοδο. Τα νέα σχήματα My market-Βερόπουλος και Σκλαβενίτης-Μαρινόπουλος βρίσκονται σε φάση σχηματισμού, οδηγώντας σε αλλαγές και τους ανταγωνιστές, για να μπορέσουν να τους αντιμετωπίσουν και να διατηρήσουν το μερίδιο, ειδικά του Μαρινόπουλου, που κέρδισαν το προηγούμενο διάστημα. Η κατάσταση αυτή θα φέρει αρχικά αλλαγές στις τιμές και όποιος το κάνει έξυπνα, θα είναι ο νικητής. Αν συνεχίσουν οι παίκτες της αγοράς να ακολουθούν τις σημερινές πρακτικές, απλά ο ένας θα τρώει τις σάρκες του άλλου και οι προμηθευτές, που είναι οι τελευταίοι που χάνουν, θα γελάνε. Φυσικά, δεν παραγνωρίζω πως και οι προμηθευτές έχασαν πολλά λεφτά επειδή δεν πληρώθηκαν από κάποιες αλυσίδες. Ειδικά μικρές εταιρείες, που ήταν σε στάδιο ανάπτυξης, έχασαν όλο τους το budget για διαφήμιση για τα επόμενα 2-3 χρόνια. Το γεγονός πως αυτό συνέβη σε περίοδο κρίσης και χωρίς να υπάρξει κάποια ιδιαίτερη στήριξη από την πολιτεία, όξυνε το πρόβλημα. Βέβαια, οι υπόλοιπες αλυσίδες -και αυτό είναι προς τιμήν τους- στάθηκαν στο πλευρό των μικροπαραγωγών αυτών και τους ενίσχυσαν.
Θεωρείτε πως οι επόμενες κινήσεις συγκέντρωσης στον κλάδο θα προκύψουν κι αυτές λόγω προβλημάτων που θα αντιμετωπίσουν κάποιοι λιανέμποροι;
Η αγορά εξελίσσεται και οι επιχειρήσεις που δεν ακολουθούν θα έχουν προβλήματα. Αυτοί, λοιπόν, που θα δουν πως δεν μπορούν να ακολουθήσουν την αγορά, αν είναι έξυπνοι επιχειρηματίες και πορεύονται με βάση τη σύνεση και όχι τον εγωισμό τους, πρέπει να προχωρήσουν στο κατάλληλο βήμα χωρίς να εστιάζουν στα 5 εκατ. ευρώ, πάνω ή κάτω, που θα πέσουν στο τραπέζι για το όποιο deal. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα όμως οι Έλληνες επιχειρηματίες δεν ακολουθούν αυτήν τη λογική. Βλέπουν την επιχείρηση σαν παιδί τους και ο εγωισμός τους δεν τους επιτρέπει να προχωρήσουν σε τέτοιες συνεργασίες. Πρέπει να δουν, ωστόσο, πώς το «παιδί τους» θα γίνει καλύτερο, πώς θα αναπτυχθεί. Ξέρετε στην Ελλάδα έχουν χαλάσει μεγάλα deals για 3 ή 5 εκατ. ευρώ.
Ποσό ελάχιστο σαν ποσοστό του συνολικού όγκου των χρημάτων για τα οποία συζητάμε. Βλέπετε να αλλάζει αυτή η νοοτροπία;
Η νέα γενιά managers αλλά και ιδιοκτητών έχουν τελείως διαφορετική νοοτροπία. Έχουν τη νοοτροπία της δημιουργίας αλλά όχι με εγωιστικό τρόπο. Είναι πιο ανοιχτά μυαλά, βλέπουν πιο μακριά και έχουν καλύτερη μόρφωση, που τους δίνει τη δυνατότητα να αξιολογήσουν με πιο ορθό τρόπο τις καταστάσεις. Επίσης, έχουν περισσότερες παραστάσεις, ξέρουν τι γίνεται στο εξωτερικό και είναι πολύ καλοί διαπραγματευτές, έχοντας την ικανότητα να πάρουν όσα τους αξίζουν. Το μέλλον εκτιμώ πως θα είναι πολύ διαφορετικό, καθώς παράλληλα εκτιμώ πως θα αλλάξει σε μεγάλο βαθμό και ο προμηθευτικός κύκλος. Οι Έλληνες παραγωγοί θα συνεργαστούν με ξένους, με την εγχώρια πλευρά να προσφέρει τον όγκο παραγωγής και τους συνεργάτες να έχουν έτοιμα τα διεθνή δίκτυα διανομής. Μόνο έτσι μπορούν να πάνε καλά οι ελληνικές εξαγωγές.
